جوانی پاک، سالم، و خوش‌اندام بود که در سرما و گرما زحمت می‌کشید تا لقمه نانی به دست بیاورد

خبر درگذشت آقای وحید حیدری از سوی خبرگزاری ایسنا (۱۶ دی ۱۳۹۶) و صفحه فیس‌بوک آقای محمد نجفی، وکیل دادگستری در اراک (۱۷ دی ۱۳۹۶) منتشر شد. اطلاعات تکمیلی درباره این پرونده از گفت‌وگوی دو فرد مطلع با بنیاد عبدالرحمن برومند (۱۹ دی ۱۳۹۶)، خبرگزاری‌های ایسنا و میزان، وب‌سایت‌های بی‌بی‌سی فارسی (۱۹ دی و ۱۳ بهمن ۱۳۹۶) و کمپین حقوق بشر ایران (۱۹ دی ۱۳۹۶) یورونیوز (۱۳ دی ۱۳۹۶)، صدای آمریکا (۷ دی ۱۳۹۶) و وب‌سایت آفتاب و باشگاه خبرنگاران جوان (۲۰ دی ۱۳۹۶) به دست آمده است.

آقای وحید حیدری، فرزند حسن، ۲۳ ساله، مجرد، اهل روستای تکیه از توابع شازند و ساکن اراک در استان مرکزی بود. او کارگر دستفروش بود و در محل تجمع دستفروش‌ها سر بازار شهر اراک بساط پهن می‌کرد. او از خانواده‌ای بی‌بضاعت بود، دو برادر و سه خواهر داشت، پدرش جانباز جنگ ایران و عراق بود و چند تن از نزدیکانش نیز در جنگ جان باخته بودند. بنا به گفته آشنایانش، آقای حیدری جوانی پاک، سالم، و خوش‌اندام بود که در سرما و گرما زحمت می‌کشید تا لقمه نانی به دست بیاورد.

این پرونده به کشته شدن حین بازداشت آقای حیدری که در روزهای آغازین اعتراضات سراسری دستگیر شده بود، مرتبط است. 

اعتراضات سراسری

اعتراض‌های عمومی مردمی از روز پنج‌شنبه، هفتم دی ماه ۱۳۹۶ آغاز شد. در نخستین روز هزاران نفر در مشهد، کاشمر، بیرجند و نیشابور در استان خراسان رضوی در تظاهرات «نه به گرانی» شرکت کردند. در ویدئوهایی که در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها از این تجمع‌ها منتشر شد، معترضان شعار «مرگ بر روحانی» و «مرگ بر دیکتاتور»، «اسلام رو پله کردید، مردم رو ذله کردید»، و «ایران که شاه نداره، حساب کتاب نداره» سر می‌دادند. در روز دوم اعتراضات به شهرهای دیگر ایران ازجمله اصفهان، شیراز، تبریز، رشت، ساری، قوچان، سبزوار و خرم‌آباد کشیده شد و شعار معترضان بر علیه ارکان جمهوری اسلامی و شخص رهبر تبدیل شد. با پیوستن قم به شهرهای معترض، شعارهایی در حمایت از رضا شاه پهلوی داده شد. در از اعتراضات این روز تصاویری در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که نشان می‌داد در شهرهای قم، همدان، قزوین، قائم‌شهر و بجنورد، شعارهای «مرگ بر دیکتاتور»، «رضاشاه روحت شاد» و «سوریه را رها کن، فکری به حال ما کن» سر داده می‌شود. در روز سوم اعتراضات، همزمان با برگزاری مراسم حکومتی ۹ دی در مصلای تهران، اعتراضات در شهرهای ایران ادامه داشت و دست کم دو نفر در شهر دورود استان لرستان کشته شدند. در این روز اعتراضات در شهرهای کرمانشاه، دزفول، گوهردشت کرج، رشت، اراک، شیراز، شهرکرد، خرم‌آباد، زنجان، بندرعباس، سمنان و هشتگرد ادامه یافت و درگیری‌هایی بین معترضان و نیروهای حکومتی به وجود آمد. روز دهم دی ماه، اعتراضات در تهران، مشهد، کرمانشاه، رشت، اراک، تبریز، مراغه، بهشهر، چابهار، هشتگرد، ارومیه، دورود، و ملایر ادامه یافت. تلویزیون ایران از کشته شدن ۱۰ نفر در اعتراضات خبر داد و نماینده ایذه اعلام کرد که در این شهر ۲ نفر کشته شده‌اند. استانداری همدان نیز از کشته شدن ۳ نفر خبر داد. حسن روحانی، رییس‌جمهوری، در جمع هیات وزیران برای نخستین بار نسبت به اعتراضات واکنش نشان داد و با تاکید بر حق اعتراض آرام، گفت که دولت اغتشاش را تحمل نمی‌کند. در پنجمین روز از اعتراضات، یازدهم دی ماه، اعتراضات به خشونت کشیده شد و در قهدریجان اصفهان یک مرکز پلیس به آتش کشیده شد که در پی آن ۶ نفر کشته شدند. حسن روحانی رییس‌جمهور گفت اینها افرادی نیستند که از خارج دستور گرفته باشند و مردمی هستند که به خاطر احساسات و مشکلاتشان به خیابان آمده‌اند. اما فردای آن روز رهبر ایران وقایع اخیر را «کار دشمن خارجی نظام اسلامی» دانست. تعداد کشته‌شدگان تا شامگاه روز ششم از سوی مقامات ایران ۲۱ نفر اعلام شد. هفت روز پس از ناآرامی‌ها، طرفداران حکومت به دعوت نهادهای دولتی در شهرهای مختلف به راهپیمایی پرداختند و اعتراضات را محکوم کردند. در این روز شهرهای ملایر، نوشهر، گوهردشت، و آمل اعتراضات کوچکی شکل گرفت، اما اعتراضات رو به کاهش گذاشت. فرمانده سپاه ایران اعتراضات را به «یکی از مسئولان سابق» نسبت داد و از پایان «فتنه‌ی جدید» خبر داد. در روز هشتم، دادستان کل کشور ناآرامی‌ها را محصول «یک پروژه سه‌جانبه از سوی آمریکا، اسرائیل و عربستان سعودی» دانست و طراح اصلی اعتراضات را فردی آمریکایی به نام مایکل اندریا معرفی کرد که مسئول سابق مبارزه با تروریسم در آژانس اطلاعات مرکزی، سی‌آی‌ای بوده است. وزیر اطلاعات ایران نیز در بیانیه‌ای از کشته شدن سه مامور این وزارتخانه در درگیری با افراد مسلح در پیرانشهر خبر داد. در طول این اعتراضات شبکه‌های اجتماعی اینستاگرام و تلگرام با محدودیت مواجه شد و فیلترینگ تلگرام پس از آن نیز ادامه یافت. (یورونیوز، ۱۳ دی ۱۳۹۶ و صدای آمریکا، ۷ دی ۱۳۹۶). یک نماینده مجلس از قول رییس سازمان زندان‌های ایران گفت که ۴۹۷۲ نفر در جریان اعتراضات سراسری دستگیر شدند. دست کم دو نفر از دستگیرشدگان به نام‌های سینا قنبری و وحید حیدری در شرایط مشکوکی در بازداشت درگذشتند، (بی‌بی‌سی، ۱۳ بهمن ۱۳۹۶) اما مقامات ایران مسئولیت مرگ آنها را بر عهده نگرفتند. اعتراضات سراسری که با شعارهای معیشتی و اقتصادی آغاز شد و سپس به فساد حکومتی و سیاست‌های داخلی و خارجی رسید و حکومت مذهبی را زیر سوال برد، بدون رهبری خاص، در ماه‌های بعد نیز ادامه پیدا کرد.

دستگیری و بازداشت

اطلاعات موجود درباره زمان و نحوه‌ی دستگیری آقای حیدری متناقض است. بنا بر اظهارات خانواده و منابع مطلع، او در روز دهم دی ماه ۱۳۹۶ در خلال اعتراضات سراسری مردم در میدان سر بازار اراک، در محل بساط دستفروشی‌اش از سوی نیروی انتظامی دستگیر و به کلانتری ۱۲ رضوی اراک انتقال داده شد (مصاحبه بنیاد برومند)، اما بنا بر اعلام اطلاعیه پلیس استان که یک روز پس از مرگ او منتشر شد، آقای حیدری روز یازدهم دی ماه بازداشت شده بود.

به گفته افراد مطلع، در روز دهم دی ۱۳۹۱ حین اعتراضات عمومی عده زیادی از معترضان دستگیر شدند و به دلیل کثرت بازداشت‌شدگان، آنها به بازادشت‌گاه‌های مختلف اراک، ازجمله کلانتری ۱۲ انتقال داده شدند. تعدادی از کسانی که همزمان با آقای حیدری بازداشت شده بودند، شهادت داده بودند که آنها هم در بازداشتگاه مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند. (مصاحبه با بنیاد برومند)

آقای حیدری تنها چند روز پس از دستگیری، روز جمعه، پانزدهم دی ماه ۱۳۹۶ در بازداشتگاه کلانتری ۱۲ اراک درگذشت و به گفته افراد مطلع، روی سر او شکستگی جای شکستگی و فرورفتگی عمیق وجود داشت که به نظر می‌رسید جای برخورد جسمی سخت باشد. (مصاحبه بنیاد برومند)

واکنش مقامات

مقامات رسمی روز پانزدهم دی ۱۳۹۶ به خانواده آقای حیدری خبر دادند که او درگذشته است. آنها علت فوت او را «خودکشی» اعلام کردند. آنها خانواده آقای حیدری را مجبور کردند صبح روز شانزدهم دی ماه جسد او را در قبری تعیین‌شده در قطعه ۳۴ بهشت زهرای اراک به خاک بسپارند. به گفته افراد مطلع به نقل از شاهدان، حضور پرتعداد نیروهای امنیتی و انتظامی در مراسم ختم آقای حیدری، مشهود بود. (مصاحبه بنیاد برومند)

مقامات مسئول پس از درگذشت آقای حیدری، ارتباط دستگیری او با اعتراضات سراسری را رد کردند و گفتند که او در رابطه با مواد مخدر دستگیر شده است. مقامات رسمی درباره سوابق و نحوه فوت آقای حیدری اظهارات متناقضی عنوان کردند. درباره سوابق آقای حیدری، پلیس استان مرکزی اعلام کرد او دارای «سه فقره سابقه کیفری در زمینه مزاحمت و درگیری» بوده است (ایسنا، ۱۶ دی ۱۳۹۶)، دادستان عمومی و انقلاب استان مرکزی گفت که او «چندین سابقه کیفری و سابقه حمل مواد مخدر و خودزنی» در پرونده‌اش داشته (خبرگزاری میزان)؛ درعین حال، رییس دادگستری استان مرکزی بدون اشاره به سابقه کیفری، اعلام کرد که او «سابقه خودکشی و خودزنی» داشته است. (ایسنا، ۱۹ دی ۱۳۹۶) درخصوص نحوه فوت آقای حیدری نیزپلیس استان مرکزی یک روز پس از درگذشت آقای حیدری طی اطلاعیه‌ای بدون اشاره به نام او اعلام کرد که مامور در زمان سرکشی متوجه شده که این متهم با پیچیدن لباس خود به دور گردنش خودکشی کرده (ایسنا، ۱۶ دی ۱۳۹۶)، رییس دادگستری استان چهار روز پس از فوت آقای حیدری، با اشاره به مشاهده آثار خودزنی بر روی بدن او، اعلام کرد که نتیجه نهایی علت فوت باید توسط پزشکی قانونی مشخص شود. (ایسنا، ۱۹ دی ۱۳۹۶)

پلیس استان مرکزی ضمن رد ارتباط دستگیری آقای حیدری با اعتراضات عمومی، اعلام کرد که او در پی گزارشی در خصوص خرید و فروش مواد مخدر در یکی از خیابان‌های اراک به کلانتری مذکور دستگیر شد. بر اساس این اطلاعیه، آقای حیدری در حال فروش مواد مخدر و در حین درگیری با چند خرده‌فروش مواد دستگیر شد و در حین بازداشت ۱۰ گرم هرویین از او کشف شد. پلیس استان مرکزی اخبار منتشرشده درباره فوت او بر اثر برخورد باتوم به سر او در پی تجمعات مردمی را تکذیب کرد و این اخبار را به «برخی معاندان و بدخواهان» نسبت داد که «با اهداف سوء» و«با انگیزه عنادورزانه و به قصد اختلاف‌افکنی» چنین اخباری را «جعل» می‌کنند. پلیس همچنین منتشرکنندگان این اخبار را به «برخورد قاطع» تهدید کرد. (ایسنا، ۱۶ دی ۱۳۹۶)

پیکر آقای حیدری صبح روز شانزدهم دی ماه ۱۳۹۶ در قطعه ۳۴ بهشت زهرای اراک، محل تعیین‌شده از سوی مقامات رسمی، زیر فشار تهدید و ارعاب نیروهای امنیتی و انتظامی، دفن شد.

واکنش خانواده و نزدیکان

خانواده آقای حیدری بعد از ظهر همان روز برای او مراسم سوگواری در مسجد امام حسن عسگری در محله رودکی اراک برگزار کردند. خانواده و بستگان آقای حیدری در پی تهدید‌های صورت گرفته از سوی مقامات، تمایل چندانی به صحبت کردن درباره پرونده او نداشتند، اما ادعای مقامات مبنی بر مرتبط بودن دستگیری او با اعتیاد و یا همراه داشتن مواد مخدر را رد کردند و گفتند این اتهامات واقعیت ندارد. (مصاحبه بنیاد برومند، کمپین حقوق بشر ایران)

آثار ضرب و شتم بر جسد وجود داشت و در قسمت فوقانی سمت چپ سرش شکافی عمیق به اندازه تقریبی ۱۰ سانتی‌متر بود و انتهای این شکاف یک برآمدگی بود که به نظر می‌رسید بر اثر ضربه‌ای محکم با آلتی سنگین متورم شده است

به گفته آشنایان، خانواده آقای حیدری از سوی مقامات امنیتی به شدت تحت فشار قرار گرفته‌اند که درباره واقعه کشته شدن او سکوت کنند. افرادی که آقای حیدری را می‌شناختند، شهادت دادند که آقای حیدری معتاد یا موادفروش نبود و جوانی تندرست و زحمتکش بود. به گفته آنها، وارد کردن چنین اتهامی، ظلم آشکاری به او و خانواده‌اش است. (مصاحبه بنیاد برومند) به گفته عموی آقای حیدری، او معتاد نبود و خانواده‌اش نمی‌دانند چه اتفاقی افتاده است؛ اما آنچه که (مقامات رسمی) می‌گویند واقعیت ندارد. (کمپین حقوق بشر ایران)

به گفته افراد مطلع، بنا بر شهادت چند تن از بستگان آقای حیدری که جسد او را دیده‌اند، آثار ضرب و شتم بر جسد وجود داشت و در قسمت فوقانی سمت چپ سرش شکافی عمیق به اندازه تقریبی ۱۰ سانتی‌متر بود و انتهای این شکاف یک برآمدگی بود که به نظر می‌رسید بر اثر ضربه‌ای محکم با آلتی سنگین متورم شده است. جسد آقای حیدری پیش از دفن به پزشکی قانونی فرستاده شده بود، اما از گزارش آن اطلاعی در دست نیست. (مصاحبه بنیاد برومند)

خلاصه‌ای از ایرادات حقوقی دادرسی آقای حیدری

بر اساس اظهارات افراد مطلع، وحید حیدری توسط ماموران نیروی انتظامی مورد ضرب و شتم قرار گرفته است و علت مرگ وی نیز همین عامل بوده است. این اظهارات کافی است که دادستان برای رسیدگی و کشف حقیقت وارد عمل شده و بررسی های لازم را انجام دهد. قطعا پزشکی قانونی می تواند تشخیص دهد که مرگ بر اثر خودکشی بوده است و یا توسط شخص دیگری به وقوع پیوسته است. گرچه مقامات مسئول اعلام کرده اند که جسد توسط پزشمی قانونی معاینه شده است اما تاکنون هیچ گزارشی از این معاینه رویت و اعلام نشده است. از طرف دیگر دادستان اراک در گفتگو با خبرگزاری میزان اعلام کرده است که فیلمی از لحظه خودکشی وحید حیدری در بازداشتگاه وجود دارد اما این فیلم تاکنون در اختیار خانواده وحید حیدری قرار نگرفته است این در حالی است که اگر چنین فیلمی موجود بود می بایست اولیاء دم و وکیل وحید حیدری به آن دسترسی پیدا می کرد.

بر اساس قوانین ایران شکنجه و ضرب و جرح متهم کاملا ممنوع بوده و مامور خاطی مجرم قلمداد می شود. اگر در اثر شکنجه، متهم فوت کند لازم است موضوع در قالب قتل عمد مطرح شود. بر اساس اطلاعات موجود مقامات قضایی از ابتدا و بدون انجام تحقیقات لازم مساله قتل را منتفی دانستند حال آنکه لازم بود ابتدا تحقیقات لازم در دادسرا انجام شده و سپس اظهار نظر شود.

مقامات مسئول ادعا دارند که وحید حیدری به دلیل حمل و فروش مواد مخدر دستگیر شده است نه شرکت در تجمعات.  علیرغم وجود تردید جدی در صحت این ادعا قابل ذکر است که دلیل بازداشت یک شخص نمی تواند تغییری در نحوه برخورد با متهم و انجام تحقیقات و دادرسی داشته باشد. به عبارتی با فرض اینکه وحید حیدری در ارتباط با مواد مخدر هم دستگیر شده باشد بازهم لازم بود موارد مذکور رعایت شده و تحقیقات در قالب قتل انجام می شد.