بنیاد عبدالرحمن برومند

برای حقوق بشر در ایران

https://www.iranrights.org
>>>
 
 
 
ایران باید در مورد نقض حقوق اساسی وکلا پاسخگو باشد
 

باتداوم  سرکوب اعتراضات سراسری توسط جمهوری اسلامی که به دلیل مرگ مهسا (ژینا) امینی در۲۵ شهریور ۱۳۹۱ آغاز شد، هزاران نفر از معترضان با نقض آشکار فرایند دادرسی عادلانه در معرض بازداشت، ضرب و شتم، شکنجه و محاکمات غیرعادلانه و محکومیت قرار گرفته‌اند. وکلایی که تلاش می‌کنند از این افراد دفاع کنند نیز مرعوب گشته، به سکوت وادار شده و خود تحت پیگرد قرار می‌گیرند. در حالی‌که ایران «روز وکیل» و هفتادمین سالگرد تصویب قانون استقلال کانون وکلای کشور را پاس می‌دارد، [۱] حداقل ۴۸ وکیل به دلیل وکالت از بازداشت‌شدگان معترض یا تلاش برای ارتقاء آگاهی عمومی در مورد حقوق زندانیان، دستگیر و ۱۰ نفر از آنها مجازات شده‌اند.

وکلا از نقش‌آفرینان کلیدی در مبارزه برای تامین حقوق بشر هستند. زمانی که متهمان با یک دولت به شدت سرکوب‌گر با منابعی عظیم برای به سکوت واداشتن شهروندان و پیشبرد روایت خویش در عرصه افکار عمومی روبرو می‌باشند و در جایی‌که قوه قضاییه فاقد استقلال و شفافیت است، نقش وکلا بسیار مهم و گاها حتی نجات‌بخش است، به گفتۀ رویا برومند، مدیر اجرایی بنیاد حقوق بشر عبدالرحمن برومند در ایران: «جامعه بین‌المللی چگونه می‌تواند انتظار بهبود حقوق بشر در شرایطی را داشته باشد که مدافعان این حقوق، یعنی کسانی که خواستار تغییر هستند، دستگیر شده و وکلایی هم که از آنها دفاع می‌کنند تحت پیگرد قرار می‌گیرند؟»

جمهوری اسلامی را باید در معرض سوالات سخت قرار داد و آن را به دلیل نقض محاکمات عادلانه و همچنین نادیده گرفتن تعهدات بین‌المللی‌اش بویژه در مورد وکلا، به گونه‌ای که در سند سازمان ملل موسوم به «اصول اساسی نقش وکلا» تدوین شده است، مورد حسابرسی قرار داد. [۲] باید به ایران یاد آور شد که  دولت آن موظف است تا «اطمینان حاصل کند که وکلا… قادر به انجام کلیه وظایف حرفه‌ای خود بدون مواجهه با ارعاب، مانع تراشی، آزار و اذیت یا مداخلات نادرست می‌باشند… [و آنها] نباید به خاطراقدامی که مطابق وظایف، استانداردها و اصول اخلاقی شناخته‌شده حرفه خود انجام می‌دهند، تحت یا در معرض تهدید به پیگرد قضایی یا مجازات‌های اداری، اقتصادی و غیره قرار گیرند.» اگر ایران پیگرد قضایی نزدیک به ۵۰ تن از وکلا در چارچوب اعتراضات کنونی را اقدامی مناسب تشخیص می‌دهد، به این دلیل است که این دولت در بیش از چهار دهه گذشته برغم نقض بارز حق برخورداری شهروندان از وکالت و دفاع حقوقی و همچنین تعرضات خود به حرفه وکالت با هیچ عواقب واقعی مواجه نشده است.

روایت شیرین عبادی، برنده جایزه نوبل، نمونه‌ای در اثبات واقعیت فوق است. عبادی وکالت خانواده عزت ابراهیم‌نژاد را برعهده گرفت که در جریان اعتراضی که در پی یورش وحشیانه به کوی دانشگاه تهران در تیرماه ۱۳۷۸ رخ داد، در حالی‌که دستانش از پشت بسته شده بود هدف شلیک گلوله در ناحیه سر قرار گرفت.  ]۳[ در ماه ژوئن ۲۰۰۰، خود وی به دلیل ثبت اظهارات افشاگرانه یک فرد بسیجی در مورد هویت واقعی مقصرین این قتل دستگیر شد، در حالی‌که دادگاه، بدنبال کالبد شکافی، ابراهیم نژاد را به اقدام علیه امنیت ملی [۴] متهم و مسئولین حمله به کوی دانشگاه را تبرئه کرد.[۵]. عبادی یکی از صدها وکیلی است که توسط قوه قضائیه جمهوری اسلامی تحت تعقیب قرار گرفت، چرا که آنها علاوه بر موارد دیگر، به افزایش امر آگاهی‌رسانی در افکار عمومی راجع به دادگاه‌هایی که از دسترسی آنها به موکلان و پرونده‌ها جلوگیری نموده و یا از حضور در جلسات دادگاه محروم می‌کردند، یا صرفاً به این دلیل که آنها وکالت رایگان معترضان را بر عهده می‌گرفتند، پرداختند. این روند به صورت موفقیت‌آمیزی در انصراف وکلا از وکالت موکلان در پرونده‌های تعقیب قضایی که انگیزه سیاسی داشته‌اند نقش ایفا کرده است. وکلایی که شجاعانه برای دفاع از معترضان  قدم  به پیش گذارده‌اند، بهای گزافی را می‌پردازند.

به جدول زمانی رویدادهای بنیاد عبدالرحمن برومند، مقاله «هزینه دفاع از حکومت قانون - چهار دهه پیگرد و آزار وکلا در ایران» رجوع کنید.

• علی شریف‌زاده اردکانی 

وی که وکالت محمد حسینی، معترض اعدام شده در ۱۶ دی ماه ۱۳۹۲ را بر عهده داشت، پس از انتشار توئیتی درباره اظهارات حسینی در مورد شکنجه شدنش در بازجویی‌ها و انتقاد به اعدام عجولانه موکلش، به «تبلیغ علیه نظام» متهم و در شعبه هفتم دادسرای عمومی و انقلاب کرج مورد بازجویی قرار گرفت. همچنین یک قاضی دستور توقف فعالیت‌های وی در حساب‌های توییتر و اینستاگرام به مدت یک سال را داد.[۶]

سینا یوسفی 

نایب رییس کمیسیون حقوق بشر وکلای دادگستری آذربایجان شرقی، به ۶ ماه حبس، دو سال ممنوعیت خروج از کشور و همچنین توقیف وسایل الکترونیکی‌اش محکوم شد. ]۷[ وی در صفحه توئیترخود دلیل پیگرد خویش را «انجام وظایف ضروری و دفاع از حقوق قانونی مردم» عنوان کرد. [۸]




• سعید شیخ 

در تاریخ ۱۲ اکتبر در جریان یک تجمع در مقابل کانون وکلای دادگستری مرکز در پایتخت ایران، تهران، دستگیر شد. این تجمع در اعتراض به «نقض حقوق معترضان» برگزار شد و به دنبال دخالت نیروهای امنیتی به خشونت کشیده شد. شیخ به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور» و «تبلیغ علیه نظام جمهوری اسلامی ایران» از سوی شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب تهران به سه سال حبس محکوم شده است.[۹]  

• مصطفی نیلی 

در تاریخ ۱۶ آبان ۱۴۰۱ در حالی که برای پیگیری امور حقوقی مربوط به اعتراضات استان سیستان و بلوچستان قصد سفر داشت در فرودگاه دستگیر شد. او به زندان اوین منتقل شد و مقامات قضایی اعلام کردند که حکم چهار سال حبس پرونده قبلی وی به مورد اجرا گذاشته خواهد شد.[۱۰]




• امیر اشرف نجفی 

به اتهام «نشر اکاذیب به قصد تشویش اذهان عمومی» به پنج ماه حبس و به اتهام «تبلیغ علیه جمهوری اسلامی» به دو سال محرومیت از وکالت، خروج از کشور و استفاده از تلفن همراه محکوم شده است. [۱۱]

• رضا حمزه‌ای 

یکی از اعضای کانون وکلای دادگستری استان قزوین به اتهام «فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی» از سوی شعبه یک دادگاه انقلاب قزوین به یک سال حبس تعزیری و دو سال محرومیت از وکالت محکوم شده است.[۱۲]

این دستگیری‌ها و پیگردها نمودی از یک چرخش معکوس رادیکال ۴۴ ساله در روند نوسازی در نظام قضایی ایران است که از نهضت مشروطه در سال ۱۲۸۵ آغاز شده بود و به ایجاد اولین نظام قضایی کشور انجامید.[۱۳] در اوایل دهه ۱۳۳۰، وکلای ایرانی شاهد دستاوردهای قابل توجهی در وضعیت حقوقی و استقلال خود شدند. «لایحه استقلال کانون وکلای دادگستری ایران» که در ۷ اسفند ۱۳۳۱ توسط محمد مصدق، نخست وزیر وقت امضا شد، انتخابات آزاد و استقلال مالی کانون وکلا از دولت را تضمین کرد و به وکلا در مورد تحت پیگرد قرار گرفتن به خاطر انجام وظایف‌شان مصونیت داد. [۱۴]

در سال ۱۳۵۷، کمیته‌ها و دادگاه‌های انقلاب، گروه‌های فشار لباس شخصی موسوم به «حزب‌الهی‌ها» و شورای انقلاب در سایۀ جمهوری اسلامی تازه تأسیس یافته ضربه‌ای جدی به حرفۀ وکالت و به طور کلی به حاکمیت قانون وارد کردند. در ۸ اسفند ۱۳۵۷، کانون وکلا با انتشار یک نامه سرگشاده، فراخوان تشکیل یک قوه قضاییه مستقل و حاکمیت قانون را داد.[۱۵] وکلا، همه پرسی تأسیس جمهوری اسلامی، [۱۶] دادگاه‌های انقلاب، تهیه قانون اساسی [۱۷] و معرفی قانون قصاص (چشم در برابر چشم) را زیر سوال بردند و به مخالفت با آنها برخاستند.[۱۸] در نتیجه، آنها در معرض پاکسازی‌های گسترده با انگیزه‌های سیاسی قرار گرفتند[۱۹] (تنها در سال ۱۳۶۲، ۱۴۱ تن از وکلا مجوز خود را از دست دادند) و زندانی شدند. بسیاری مجبور به تبعید گشته و مقامات حکومت، کانون وکلا را برای بیش از ده سال تعطیل کردند. روند از دست دادن مجوز، تهدید، [۲۰] بازداشت و حبس [۲۱] با عواقب سنگین برای متهمان و وضعیت حقوق بشر در ایران تا به امروز ادامه دارد.[۲۲]

حقوق و وظایف وکلا در قوانین بین‌المللی حقوق بشر به وضوح بیان شده است. در سال ۱۳۶۹، در جریان هشتمین کنگره سازمان ملل متحد با عنوان ‌م«پیشگیری از جرم و برخورد با مجرمین» مجموعه‌ای از اصول اساسی در مورد نقش وکلا تصویب شد.[۲۳] این اصول به اسناد عمده حقوق بشری نظیراعلامیه جهانی حقوق بشر، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی، و میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استناد می‌ورزد که مجلس ایران چندین دهه پیش تصویب کرده است. 

بخش‌های کلیدی این اصول بر ضمانت‌های عملکرد وکلا و حق آزادی بیان و تشکل آنها تأکید می‌کند:

تضمین‌های حامی عملکرد وکلا

۱۶. دولت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که وکلا (الف) قادر به انجام کلیه وظایف حرفه‌ای خود بدون مواجهه با ارعاب، مانع تراشی، آزار و اذیت یا مداخلات نادرست می‌باشند. (ب) قادر به مسافرت و مشاوره آزادانه با موکلانشان در داخل و خارج از کشور خود می‌باشند. و (ج) به خاطر هر اقدامی که که مطابق وظایف، استانداردها و اصول اخلاقی شناخته‌شده حرفه خود انجام می‌دهند، تحت یا در معرض تهدید به پیگرد قضایی یا مجازات‌های اداری، اقتصادی و غیره قرار نخواهند گرفت.» 

۱۹. هیچ دادگاه یا مقام اداری که حق داشتن وکیل و مشورت حقوقی از سوی آنها به رسمیت شناخته شده است، نمی‌تواند از به رسمیت شناختن حق حضور وکیل در مقابل آن برای موکل خود امتناع ورزد مگر اینکه وکیل مذکور مطابق با قوانین و رویه ملی و مطابق با این اصول، فاقد صلاحیت باشد.

۲۱. این وظیفه مقامات ذیصلاح است که از دسترسی وکلا به اطلاعات، پرونده‌ها و اسناد مناسب در اختیار یا کنترل آن مقامات در زمان مکفی اطمینان حاصل کنند تا وکلا بتوانند کمک حقوقی مؤثری به موکلان خود ارائه دهند. چنین دسترسی‌ای باید در اولین زمان مناسب فراهم شود.

آزادی بیان و تشکل

۲۳. وکلا مانند سایر شهروندان از حق آزادی بیان، عقیده، تشکل و اجتماع برخوردارند. آنها بویژه از حق شرکت در مباحث عمومی راجع به  مسائل مربوط به قانون، اجرای عدالت و ترویج و حمایت از حقوق بشر برخوردار بوده و می‌توانند به سازمان‌های محلی، ملی یا بین‌المللی بپیوندند یا آن‌ها را تشکیل بدهند و در جلسات‌شان شرکت کنند، بدون اینکه به دلیل فعالیت قانونی خود یا عضویت در یک سازمان قانونی، دچار اِعمال محدودیت‌های حرفه‌ای بشوند. در  هنگام اِعمال این حقوق، وکلا همیشه باید مطابق با قانون و استانداردهای شناخته شده و اخلاق حرفه حقوق رفتار کنند.

با گذشت بیش از سه دهه از تدوین این اصول، دستگاه قضایی جمهوری اسلامی بنا به عادت جاری خود، این اصول را به سخره می‌گیرد. در متن شرایط ایران، یعنی یکی از فعال‌ترین کشورهای صادر کننده حکم اعدام در جهان (جایی که بر اساس داده‌های جمع‌آوری شده توسط بنیاد عبدالرحمن برومند، در سال ۲۰۲۲ میلادی تعداد ۵۷۶ نفر و  تا ۲۷ فوریه ۲۰۲۳ نیز ۹۱ نفر اعدام شده‌اند)، عدم رعایت استقلال و حقوق وکلا می‌تواند موجب عواقب سنگین و مرگبار گردد. 

«استفاده از رویه‌های کیفری برای مجازات افراد به دلیل استفاده از حقوق اولیه‌شان - مانند شرکت‌ یا سازماندهی یک تظاهرات - به منزله قتل حکومتی‌ست.

- فولکر تورک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد [۲۴]

دروغ‌پردازی‌ها و تبلیغات مقامات جمهوری اسلامی از جمله اظهارات امروز حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه در شورای حقوق بشر سازمان ملل را نباید بی پاسخ گذاشت. مقامات ایرانی نباید با احساس راحتی استفاده خودسرانه و غیرقانونی از زور توسط نیروهای امنیتی را نادیده گرفته و خشونت را نتیجه «مداخله اهریمنی برخی عناصر تروریستی» که توسط رسانه‌های فارسی مستقر در خارج از ایران و دولت‌های خارجی حمایت می‌شوند، جا بزنند. باید مقامات ایران را در معرض پرسش‌های سخت قرار داد، از جمله در مورد عدم شفافیت کامل سیستم قضایی آنها و اینکه چرا وکلا به دلیل انجام وظایف مشروع خود تحت پیگرد و حبس قرار می‌گیرند. نباید اجازه داد امیر عبداللهیان با بیان جملاتی مانند «همه دستگیرشدگان آزاد شده‌اند» از بازخواست بگریزد. [۲۵[ او باید برای ارائه اسامی همه بازداشت‌شدگان و ارائه اطلاعات دقیق در مورد پرونده‌های محکومان به اعدام و صدها نفری که در محاکمات غیر‌عادلانه تحت پیگرد و محکومیت قرار گرفته‌اند فراخوانده شود.[۲۶]

نظام سیاسی ایران در تضاد با حاکمیت قانون است. این نظام به این دلیل زنده مانده است که صداهای مخالف را چه از طرق قضایی و چه فراقانونی، چه در قلمرو خود و چه در خارج از آن، خاموش می کند.[۲۷] جامعه بین‌المللی باید ایران را به دلیل رعایت نکردن حقوق وکلا که نقشی حیاتی در زمینه حقوق بشر در ایران ایفا می‌کنند، پاسخگو سازد. برومند گفت: «تا زمانی که تهاجم چند دهه‌ای ]حکومت[ به استقلال حرفه وکالت متوقف و معکوس نشود، حاکمان ایران می‌توانند فضا و امنیت لازم برای شهروندان را به منظور سازمان‌دهی، پاسخگو کردن دولت و بهبود وضعیت حقوق بشری خود از آنها سلب کنند».

یادداشت‌ها:

[۱]  https://www.iranrights.org/fa/library/document/3530 

[۲] مصوبه هشتمین کنگره پیشگیری از جرم و برخورد با مجرمین در سال ۱۹۹۰:

            https://www.iranrights.org/fa/library/document/166/basic-principles-on-the-role-of-lawyers 

[۳] به گزارش شورای عالی امنیت ملی در مورد این رویداد رجوع کنید:

https://www.iranrights.org/fa/library/document/3916 

[۴] اظهارات شاهد، شیرین عبادی https://www.iranrights.org/library/document/3598 

پرونده یادبود امید عزت‌الله ابراهیم‌نژاد https://www.iranrights.org/fa/memorial/story/-5108/ezzatollah-ebrahimnejad 

[۵] تبرئه افسران نیروی انتظامی متهم به حمله به کوی دانشگاه در سال ۱۹۹۹، ۱۲ ژوئیه ۲۰۰۰ https://www.iranrights.org/fa/library/document/619/aquittal-for-law-enforcement-officers-charged-with-1999-university-dormitory-attack 

[۶] رادیو فردا، ۱۴ ژانویه ۲۰۲۳ https://www.radiofarda.com/a/32223440.html 

صدای آمریکا٬ ۳ فوریه ۲۰۲۳ https://www.youtube.com/watch?v=LQ7h7W0UdSA 

[۷] وکلای پرس٬ ۱۳ دسامبر ۲۰۲۲

خبرگزاری هرانا ۱۳ دسامبر ۲۰۲۲ https://www.hra-news.org/2022/hranews/a-38323/ 

[۸] https://twitter.com/SinaYousefilaw/status/1602296641528143873?s=20 

[۹]  وکلای پرس٬ ۳۰ دسامبر ۲۰۲۲

[۱۰]  رادیو اروپای آزاد/ رادیو آزادی ۱۰ ژانویه ۲۰۲۳ https://www.rferl.org/a/iran-imprisoned-lawyer-nili-wont-attend-court-hearing-protest/32217525.html 

[۱۱]  وکلای پرس٬ ۲۳ ژانویه ۲۰۲۳

اکانت توییتر امیر افشار نجفی ۲۲ ژانویه ۲۰۲۳  https://x.com/amirafs12858883/status/1617222151316344833 

[۱۲] خبرگزاری هرانا ۵ دسامبر ۲۰۲۲ https://www.hra-news.org/2022/hranews/a-38169/ 

[۱۳] https://www.iranrights.org/fa/library/document/2016 

[۱۴] فوریه ۲۰۱۹ مصاحبه "دوئی چه وه له" با شیرین عبادی https://www.dw.com/fa-ir/opinion/a-۴۷۳۳۷۸۹۹

[۱۵]  https://www.iranrights.org/fa/library/document/251 

 [۱۶] https://www.iranrights.org/fa/library/document/1552 

[۱۷]  https://www.iranrights.org/fa/library/document/155 

[۱۸] https://www.iranrights.org/fa/library/document/1548 

[۱۹] https://www.iranrights.org/fa/library/document/1555 

https://www.iranrights.org/fa/library/document/179 

[۲۰] https://www.iranrights.org/fa/library/document/341 

[۲۱] https://www.iranrights.org/library/document/۲۱

[۲۲]https://www.iranrights.org/newsletter/issue/۳۶/human-rights-day-reflecting-on-the-dire-circumstances-of-lawyers-in-iran

[۲۳]https://www.iranrights.org/fa/library/document/166/basic-principles-on-the-role-of-lawyers 

[۲۴]https://www.ohchr.org/en/press-releases/2023/01/respect-lives-voices-iranians-and-listen-grievances-pleads-un-human-rights 

[۲۵] https://media.un.org/en/asset/k1m/k1mcw9lu5a 

[۲۶]  تا ۲۲ نوامبر دستگاه قضایی خبر از اعلام ۱۱۱۸ شکایت قضایی علیه افراد در رابطه با اعتراضات سراسری و همچنین صدور احکام اولیه – به شمول اعلام محکومیت ها و یا احکام تبرئه – برای ۲۴۳۲ نفر را داد. 

https://www.javanonline.ir/fa/news/1117645/

  در ۱۳ دسامبر بنا بر اعلام مقامات دادگستری استان تهران تنها در این استان ۴۰۰ نفر در رابطه با تظاهرات به زندان محکوم شدند. ایرنا ۱۳ دسامبر ۲۰۲۲ https://www.irna.ir/news/84969099/ 

[۲۷] https://www.iranrights.org/newsletter/issue/۱۲۰