خبر و اطلاعات در خصوص اعدام تیمسار سرلشگر علی نشاط، فرزند احمد، از مصاحبه بنیاد عبدالرحمن برومند با دختر ایشان در تاریخ  ۱۲ بهمن ۱۳۹۹ و ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ (مصاحبه بنیاد)، ۳ فرم الکترونیکی ارسالی به بنیاد برومند از طرف افراد آشنا با ایشان در تاریخ‌های ۲۰ بهمن ۱۳۸۴، ۱۶ آذر ۱۳۸۶، و ۲۸ مهر ۱۳۸۸ بدست آمده است. اطلاعات تکمیلی در این خصوص از خاطرات شیرین نشاط در وبسایتی به نام آقای علی نشاط و مصاحبه با شیرین نشاط (۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰)، روزنامه کیهان (۴ و ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، بهمن ۱۳۵۷ – ۷ ، ۲۲، ۲۳ فروردین ۱۳۵۸)، روزنامه اطلاعات (۲۲ فروردین ۱۳۵۸)، روزنامه آیندگان (۲۳ فروردین ۱۳۵۸) و ایسنا (۱۹ بهمن ۱۳۹۳) جمع‌آوری شده است. خبر این اعدام در گزارش اسفند ۱۳۵۸ سازمان عفو بین‌الملل* نیز اعلام شده است. 

تیمسار نشاط در سال ۱۳۰۲ در تهران متولد شد. او پس از اتمام تحصیلاتش در دبیرستان و سپس دانشگاه نظام، در گارد جاویدان مشغول به خدمت شد. او متاهل و دارای ۵‌ فرزند بود. او‌ به زبان‌های انگلیسی و فرانسه مسلط بود، ورزشکار بود و در رشته‌های شمشیر‌بازی، تیراندازی، پرش ارتفاع، اسب‌سواری و شنا مدال‌های بسیاری کسب کرده بود. تیمسار نشاط مسلمان و درویش صفی علی‌شاهی بود. (خاطرات شیرین نشاط – فرم الکترونیکی)

تیمسار نشاط در شهرهای مختلفی از جمله بهبهان، تبریز، چابهار و کرمانشاه خدمت کرد.  او در دی ماه ۱۳۵۷ به فرماندهی گارد جاویدان منصوب شد. او در کلیه مکان‌هایی که خانواده سلطنتی سکونت داشتند مستقر بود و در کاخ‌های نیاوران و سعد‌آباد دفتر داشت. در طول سال‌های خدمتش نشان‌ها و مدال‌های متعددی به او اعطا شده بود. به گفته دخترش، تیمسار نشاط به وطنش و شاه علاقه‌ و وفاداری بسیاری داشت و در کلیه سفرهای داخلی و خارجی شاه او را همراهی می‌کرد. (خاطرات شیرین نشاط)

از تیمسار نشاط به عنوان فردی سخت‌کوش و پرکار یاد می‌شود که هرگز به کسی بی‌احترامی نمی‌کرد؛ به گفته دخترش، او بسیار مهربان، شجاع  و جدی و صادق بود و با زیردستانش (افسرهایش) همچون فرزندانش رفتار می‌کرد. (خاطرات شیرین نشاط)

پیش‌زمینه

۱۷ شهریور ۱۳۵۷

در جریان اعتراضات ۱۳۵۷ و در روز  ۱۷ شهریور که به جمعه سیاه معروف شد، یکی از روحانیون انقلابی، یحیی نوری،‌ از مردم دعوت کرد که در آن روز به میدان ژاله تهران رفته و یک راهپیمایی بزرگ علیه دولت برگزار کنند. ساعت ۶ صبح همان روز فرماندار نظامی تهران حکومت نظامی اعلام کرده و اجتماع بیش از ۳ نفر را ممنوع کرده بود. نیروهای ارتش که از صبح زود در میدان ژاله مستقر شده بودند، با دیدن معترضان سعی کردند از طریق بلندگو‌ها آنها را متفرق کنند ولی با بی‌اعتنایی آنها روبرو شده و به سوی آنها شلیک کردند و تعداد زیادی از معترضان کشته شدند. واقعه ۱۷ شهریور تنش بین مردم و حکومت را تشدید کرد. پس از رویداد جمعه سیاه تظاهرات و درگیری‌های خیابانی گسترده‌تر و بیشتری در شهرهای مختلف کشور در گرفت.

فرمانداری نظامی تهران اعلام کرد که در این واقعه ۸۷ نفر کشته و ۲۰۵ نفر مجروح شدند. مخالفان حکومت تعداد افرادی را که روز ۱۷ شهریور کشته شدند بیش از ۴۰۰۰ نفر و تعداد کشته‌شدگان میدان ژاله را ۵۰۰ نفر اعلام کردند. بنا به آماری که سالها بعد از این واقعه بر اساس اسناد بنیاد شهید انقلاب اسلامی منتشر شد، در روز ۱۷ شهریور ۸۸ نفر، ۶۴ نفر در میدان ژاله و ۲۲ نفر در دیگر نقاط تهران، کشته شدند.

بعد از پیروزی انقلاب، دادگاه‌های انقلاب در بیشتر شهرها برپا شد. در ۲۹ فروردین ۵۸ دادگاه انقلاب اسلامی تهران هم شش نفر از افسران ارتش را به اتهام شرکت مستقیم در کشتار ۱۷ شهریور، محاکمه کرد.

روز عاشورا

در ظهر روز ۲۰ آذر ۱۳۵۷مصادف با روز عاشورا یک سرباز و یک درجه‌دار که از قبل برنامه حمله به پادگان لویزان را طرح کرده بودند به سالن نهارخوری پادگان که تعداد زیادی از افسران در آنجا حضور داشتند، حمله کرده و به طرف افسران شلیک کردند. در جریان این حمله عده‌ای را کشتند و خودشان نیز کشته شدند. (ایسنا - ۱۹ بهمن ۱۳۹۳)

دوشان تپه

در روز ۲۰ بهمن ۱۳۵۷ و پس از نمایش فیلم مراسم استقبال از آیت‌الله خمینی،‌ درگیری بین هنرجویان نیروی هوایی طرفدار خمینی با گارد شاهنشاهی در پادگان دوشان تپه بوجود آمد و کار به زد و خورد و تیراندازی کشید. با انتشار خبر شورش در پادگان نیروی هوایی گروهی از انقلابیان برای یاری آن‌ها به دوشان تپه رفته و وارد پادگان شدند. اسلحه‌خانه‌ها را باز کرده و با استفاده از تفنگ و مسلسل و ساختن سنگرهای خیابانی با افراد گارد شاهنشاهی درگیر شدند. (ایسنا - ۱۹ بهمن ۱۳۹۳)

به گزارش بی‌بی‌سی، در ۲۰ بهمن شایعه‌ای درگیری مسلحانه در یکی از مراکز آموزشی ارتش تهران که منجر به کشته شدن تعدادی از مردم شده بود یک شایعه بود. همچنین فرمانده نظامی تهران در اعلامیه شماره ۴۰ منتشره در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ تاکید کرد که در شب جمعه ۲۰ بهمن  و در زمان حکومت نظامی، مردم از درگیری لفظی پیش آمده بین هنرجویان نیروی هوایی سوء‌استفاده کرده و با پخش شایعه مردم را به خیابان‌ها و پشت‌بام‌ها کشیده و مانع عملیات نظامی فرمانداری شدند. نهایتا نیروهای نظامی موفق شدند در ساعت ۴ صبح ۲۱ بهمن مردم را متفرق کنند. ( بی‌بی‌سی -–۲۳ بهمن ۱۳۵۷) 

دستگیری و بازداشت

دادستان کل انقلاب اسلامی ایران اسامی ۲۴ نفر از افسرانی که دستگیر شده بودند از جمله تیمسار نشاط را در تاریخ ۷ فروردین ۱۳۵۸ در روزنامه کیهان منتشر کرد.

بنا به گفته تیمسار نشاط، روز ۲۴ بهمن از او کتبا خواسته شده بود که بر سر خدمت حاضر شود و ایشان نیز روز ۲۸ بهمن خود را به کمیته علوی معرفی کرد. (روزنامه کیهان - ۲۳ فروردین ۱۳۵۸)

 بنا به گفته دختر تیمسار نشاط، پس از آنکه پدرش پیشنهاد وزیر دفاع دولت موقت (تیمسار مدنی) برای فرماندهی گارد ملی را نپذیرفت،‌ دستگیر شد و به زندان قصر منتقل شد. در طول بازداشت، خانواده تیمسار نشاط هر چهارشنبه به امید دیدار او به زندان می‌رفتند ولی هیچ‌گاه اجازه ملاقات با ایشان به آنها داده نشد و تنها وسایل یا خوراکی‌هایی را که برایشان برده بودند از آنها می‌گرفتند که به ایشان برسانند. (مصاحبه بنیاد – ۱۲ بهمن ۱۳۹۹)

دادگاه

شعبه ۱دادگاه انقلاب اسلامی تهران تیمسار نشاط را در بعدازظهر روز ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ محاکمه کرد. در این جلسه دادگاه که از صبح روز ۲۱ فروردین آغاز و تا ساعت ۱۲ نیمه شب ادامه داشت به پرونده ۱۱ نفر با حضور خبرنگاران و عکاسان رسیدگی شد. (کیهان و اطلاعات – ۲۲ فروردین ۱۳۵۸)

رسانه‌ّهای ایران سوالات افراد گمنامی که به عنوان «دادرس» در دادگاه از تیمسار نشاط سوالاتی کردند را منعکس کردند. این افراد پس از شنیدن توضیحات تیمسار نشاط با او وارد بحث شدند. مدت دادگاه روشن نیست و تیمسار نشاط از حق برخورداری از وکیل محروم بود.

اتهامات

بنا به گزارش روزنامه اطلاعات، اتهامات علیه تیمسار سرلشگر علی نشاط «به‌ موجب کیفرخواست صادره از سوی دادستان دادگاه انقلاب مفسد فی الارض و محارب با خدا و رسول خدا و نایب امام زمان (َع) » بود.

دادگاه انقلاب جزئیات اتهامات سرلشگر علی نشاط را منتشر نکرد اما دادرسان در دادگاه او را متهم کرد که «در زمانی که ارتشبد اویسی فرماندار نظامی تهران بود خود و کلیه عوامل تحت فرماندهی‌اش را در اختیار فرمانداری نظامی تهران گذاشت تا نقشه‌های این فرمانداری ... برای سرکوب مردم مبارز به نحو احسن اجرا شود.» وفاداری سرلشگر نشاط به شاه، و نقش او در سرکوب معترضان با «مستقر کردن تانک‌های لشگر گارد در پادگان‌های دوشان تپه» و از بین بردن برخی مدارک نیز از جمله اتهامات دادرسان به وی بود.  تیمسار نشاط در دفاعیات خود به اتهامی در مورد نقشه کردستان اشاره کرده اما منابع موجود اطلاعی در مورد این اتهام منتشر نکرده‌اند. (روزنامه اطلاعات – ۲۲ فروردین ۱۳۵۸)

مدارک و شواهد

نامه‌ای تشویق‌آمیز از ارتشبد اویسی به عنوان مدرک علیه تیمسار نشاط در دادگاه خوانده شد. دادرسان دادگاه انقلاب حفاظت از کاخ‌های سلطنتی و نپیوستن تیمسار نشاط به نیروهای انقلابی پس از اعتراضات قم، تبریز و تهران و وفاداری وی به خانواده سلطنتی را نیز علیه تیمسار نشاط مطرح کردند: «روز ۲۱ بهمن که شما خودتان آنجا بودید و در بازپرسی  هم نوشته‌اید «من، عواملم و خودم محافظ کاخها بودم» . این معنایش را قدری توضیح بدهید، من محافظ کاخها بودم معنایش این است که اگر مردم بخواهند بیایند کاخ‌های غصبی را تصرف کنند من ماموریت حفاظت آنها را داشتم که به روی مردم آتش بگشایم، تیراندازی بکنم که مردم دست به این کاخ‌ها نیاندازند.» (روزنامه اطلاعات – ۲۲ فروردین ۱۳۵۸)

دفاعیات

تیمسار نشاط اتهامات دادگاه را رد کرد و تاکید کرد که تنها با قسم به پرچم، پادشاه، میهن و مردم‌شان انجام وظیفه کرده‌است. به گفته دخترش، در دفاعیات دستنوشته خود، تاکید کرده بود که یک سرباز است، وظیفه داشته که از دستورات مافوقش اطاعت کند و همیشه جان بر کف بوده. (مصاحبه بنیاد برومند ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰)

 در دفاع از خود در خصوص حکم محارب با خدا در دادگاه گفت: «من از خانواده متدین و درویش هستم و هیچوقت با خدا و رسول خدا و نایب امام زمان (ع) جنگ نکرده‌ام.»

او در دفاعیاتش تاکید کرد که هیچوقت در «در قتل عام مردم» شرکت نداشته و به دستور مافوقش نیروهایش را در اختیار فرمانداری نظامی تهران گذاشته بود و «هرگز فرماندهی این گروه و عملیات آن‌ها را بعهده نداشت.» ایشان همچنین قید کرد که در ماموریت نظامی هم نیامده که باید کسی را کشت و اگرچه ایشان هرگز در فرمانداری نظامی شرکت نکرده بوده ولی معتقد بود که قوانین و مقررات فرمانداری نظامی نیز منوط به تامین مملکت و برقراری امنیت بود نه کشت و کشتار مردم. او ادامه می‌دهد: «گارد جاویدان مخصوص حفظ کاخ‌های سلطنتی و خاندان سلطنتی است. ولی دستوری از ستاد بزرگ صادر شده بود که ده تانک و یک گردان در اختیار فرماندار نظامی قرار گیرد. من هرگز فرماندهی این گروه و عملیات آن‌ها را بعهده نداشتم. افرادی که تحت فرماندهی من بودند عهده‌دار نگهبانی از کاخ‌ها بودند. ارتش برابر قانون و مقررات همیشه از سیاست بدور بود، چون اگر بخواهند وارد سیاست شوند و هر کدام جانب یک سیاست را بگیرند با سلاحی که در دست دارند ممکن است موجب هرج و مرج شوند. من هم مثل سایر نظامی‌ها حق دخالت در سیاست را نداشتم.»

تیمسار نشاط همچنان در دادگاه متذکر شد که در ماجرای کشتار ۱۷ شهریور شرکت نداشته و در روز واقعه عاشورا در آذر ۱۳۵۷ نیز در لویزان نبود و برای فرماندهی عوامل گارد جاویدان در کاخ نیاوران بوده و خبر واقعه را از دو نفر از افسرانی که در محل حضور داشتند شنیده است. او همچنین تاکید کرد که از طریق رادیو و تلویزیون روز شنبه اعلام کرده بود «که حمله گارد جاویدان به قصر فیروزه کذب محض است و همه افراد گارد جاویدان در سربازخانه‌ها هستند.» (روزنامه کیهان - ۲۲ فروردین ۱۳۵۸)

تیمسار نشاط در ادامه در دفاع از خود توضیح داد که در روز ۲۱ بهمن در حالی که همچنان وظیفه محافظت از کاخ‌ها، که بیت‌المال هستند، را داشت با مردم اعلام همبستگی کرده و همه اسناد و مدارک و تمام وسايل گارد جاویدان را نیز تحویل دادند بجز مقداری از نامه‌ها که وی از محتویات آنها اطلاعی نداشت و یکی از افسران به دستور رئیس دفتر شاه آنها را از بین برد. او تاکید کرد که در آن روز هیچ تیراندازی به سوی مردم نیز اتفاق نیفتاد.

در مورد نامه تشکرآمیز اویسی و فرمانده گارد شاهنشاهی تیمسار نشاط تأکید کرد «این نامه‌ها جنبه عمومی دارد و اگر در پرونده افراد دیگر هم ملاحظه بفرمایید از این قبیل تشکرات در اغلب پرونده آقایان هست. از لحاظ جان نثاری شاه سابق فرمودید: این فرم نظامی و مملکتی بود که اگر هرکسی در هر صنفی برای پادشاه کلمه جان نثار را بکار میبرد...»

تیمسار نشاط در پاسخ به اینکه چرا پس از شنیدن اعتراضات و کشته‌شدن مردم در خیابان‌ها عکس‌العملی نشان نداده گفت که از کشته شدن مردم در خیابان‌ها خبر نداشته و برای یک انقلاب بایستی عوامل به تدریج به آن بپیوندند تا کامل شود و ارتش هم در روز ۲۱ بهمن ۱۳۵۷ به انقلاب پیوست. او ادامه داد: «همانطور که ارتش همبستگی خودش را اعلام کرده، منهم فردی خواهم بود که همیشه برای خدمت به ملتم و انقلاب آماده‌ام». (روزنامه کیهان و اطلاعات - ۲۲ فروردین ۱۳۵۸)

حکم

دادگاه انقلاب اسلامی تهران تیمسار سرلشگر علی نشاط را «مفسد فی‌الارض و محارب با خدا و رسول خدا و نایب امام زمان (َع)» اعلام کرد و او را به اعدام محکوم کرد. حکم اعدام در ساعت ۲:۳۰ صبح روز چهارشنبه ۲۲ فروردین ۱۳۵۸ در زندان قصر تیرباران اجرا شد.

دادگاه همچنین دستور مصادره اموال منقول و غیر منقول تیمسار نشاط را صادر کرده بود. پس از اعدام منزل مسکونی و حتی حساب‌های بانکی خانواده نیز مصادره شد. مقامات به خانواده تیمسار نشاط اطلاعی در مورد محاکمه و محکومیت و اعدام وی ندادند و آنها را از آخرین ملاقات نیز محروم کردند. (مصاحبه بنیاد – ۱۲ بهمن ۱۳۹۹)

--------------------

* سازمان عفو بین‌الملل، بر مبنای گزارشات رسانه‌های ایرانی و خارجی و خبرگزاری رسمی پارس لیستی از متهمانی را که دادگاه‌های انقلاب از زمان تاسیس تا مرداد ۱۳۵۸ محکوم کرده‌اند تهیه کرده و در این گزارش منتشر کرده است.