روش‌شناسی: نقشه اعدام‌های فراقضایی
روش‌شناسی
تحقیقات بنیاد برومند بر این مبنا پایه ریزی شده که تک تک افراد اهمیت دارند. بنیاد، در خصوص اعدام‌های فراقضایی، بدون تبعیض و بدون در نظر گرفتن جنسیت، عقیده، مذهب، قومیت، و تابعیت قربانیان، و یا هر گونه معیار و ضابطه دیگری، تحقیقات خود را انجام می‌دهد. اطلاعات مندرج در این نقشه از منابع متعدد برگرفته شده است، از جمله شهادت دست اول افراد، مصاحبه‌های بنیاد با قربانیان و شاهدان عینی، و با افراد مطلعی همچون وکلا، فعالان، و متخصصان که به منظور گردآوری اطلاعات بیوگرافیک و پیش زمینه‌ای و تشخیص روندها، به دست آمده است. پژوهش بنیاد بر اسناد محاکمه‌ها (در صورتی که موجود باشد)، منابع عمومی همچون گزارش‌های رسمی درباره حوادث موردنظر، بیانیه‌های رسمی، گزارش‌های سازمان ملل متحد و دیگر کشورها، گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری، و گزارش‌های معتبر رسانه‌ها، اتکا می‌کند. بنیاد همچنین در خصوص اطلاعاتی که درباره موارد خاص در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود و یا به طور مستقیم و بدون درخواست بنیاد به آن گزارش می‌شود، نیز تحقیق به عمل می‌آورد.
بنیاد برومند، منابع دست اول را در اولویت قرار می‌دهد و تلاش می‌کند بهترین اطلاعات موجود را از منابع متعدد گردآوری کرده، چهارچوب قتل‌های فراقضایی را درک و انگیزه‌ها و روندها را مشخص کند. اما با این حال، قتل‌های فراقضایی دارای ماهیتی سری و از لحاظ سیاسی حساس می‌باشند، به خصوص در مواردی که خارج از ایران انجام می‌گیرند. این قتل‌ها همچنین هراس‌افکنی می‌کنند، امری که خود می‌تواند به گونه‌ای موثر، قربانیان و شاهدان را ساکت کند. بنابراین هرگونه تحقیقی که در چنین شرایطی به عمل می‌آید، بدون دسترسی آزاد به قربانیان و یا اسناد رسمی، ماهیتاً محدود و ناتمام است؛ بنیاد برومند تا جایی که می‌تواند، صحت و سقم اطلاعات گردآوری شده را راستی‌آزمایی می‌کند. بنیاد درباره منابع خود – تا جایی که حریم شخصی آنان را به خطر نیاندازد و یا نقض نکند – با شفافیت تمام عمل می‌کند. در برخی موارد، مقامات محلی از انتساب قتل‌ها به جمهوری اسلامی خودداری کرده‌اند؛ در این گونه شرایط، بنیاد برومند برای این که مورد خاصی را قتل فراقضایی به حساب بیاورد، بر روندها، انگیزه‌ها، تهدید‌های قبلی، و بیانیه‌های رسمی تکیه می‌کند.
قتل‌های فراقضایی در حقوق بین‌الملل
قتل فراقضایی، گرفتن نامشروع و خودسرانه جان یک انسان است که قربانی را از حق بر اجرای قانون و تشریفات قانونی، و نیز از حق دفاع، محروم می‌کند. مرگِ ناشی از اقدامات مقامات کشوری، پلیس، نیروهای امنیتی و نظامی، و یا دیگر ماموران حکومتی و دیگر گروه‌ها یا افرادی که به دستور یا با اجازه یا با رضایت حکومت عمل می‌کنند، قتل فراقضایی محسوب می‌شود.
حق حیات و حق آزادی از سلب خودسرانه حیات، حقوقی بنیادین هستند که در بند یک از ماده شش میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی به رسمیت شناخته و مقرر شده‌اند: «حق حیات از حقوق ذاتی شخص انسان است. این حق باید به موجب قانون حمایت شود. هیچ فردی را نمی‌توان خودسرانه از زندگی محروم کرد.»
افزون بر این، ممنوعیت قتل فراقضایی در کلیه شرایط، در حقوق بین‌الملل و از طریق بیانیه‌ها و اسناد متعدد سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شده است، از جمله در شرایط مخاصمات مسلحانه داخلی. نمی‌توان به شرایطی استثنایی همچون وضعیت جنگ یا تهدید جنگ، بی‌ثباتی سیاسی داخلی، یا هر گونه شرایط اضطراری عمومی دیگری برای توجیه قتل‌های فراقضایی استناد کرد.
در «پروتکل مینه سوتا درباره تحقیق در خصوص مرگ بالقوه غیرقانونی» مورخ سال ۲۰۱۶ میلادی (برابر با ۹۵-۱۳۹۴خورشیدی)، قتل فراقضایی به گونه‌ای موسع‌تر تعریف شده و موارد زیر را نیز شامل می‌شود:
- «هر گاه مرگ، ناشی از فعل یا ترک فعل کشور (حکومت)، دستگاه‌ها یا ماموران آن، و یا به هر شکل دیگری قابل انتساب به کشور و ناقض تعهد آن مبنی بر رعایت حق حیات باشد؛
- هر گاه مرگ، هنگامی که فرد در بازداشت و یا در اختیار و کنترل کشور، دستگاه‌ها، یا ماموران آن است، واقع شده باشد؛ یا
- هر گاه مرگ، در حالی که کشور احتمالاً نتوانسته از انجام تعهدات خود مبنی بر حفاظت از حیات فرد برآید، واقع شده باشد.»
«اصول پیشگیری و تحقیقات موثر در مورد اعدام‌های فراقضایی، خودسرانه و شتاب‌زده» مورخ سال ۱۹۸۹میلادی (برابر با ۶۸-۱۳۶۷خورشیدی) مقرر می‌دارد کشورها نه تنها موظفند «کلیه اشکال اعدام‌های فراقضایی، خودسرانه و شتاب‌زده» را ممنوع نمایند بلکه باید همچنین «تضمین نمایند این گونه اعدام‌ها به موجب قوانین داخلی جرم شناخته شده و [مرتکبین] با اِعمال کیفرهای متناسبی که جدی بودن این جرائم را مدنظر قرار دهد، مجازات شوند».
تعهدات کشورها مبنی بر شفافیت و پاسخگویی
شفافیت، حاکمیت قانون را تقویت و مستحکم می‌کند، در حالی که پنهان‌کاری و پاسخگو نکردنِ مرتکبین، اغلب به تکرار قتل‌ها منجر می‌شود. تعهد یک کشور مبنی بر تضمین حق حیات، متضمن تعهدی است مبنی بر تحقیق سریع و موثر درباره نقض ادعایی آن حق و تحت پیگرد قرار دادن موارد نقض حقوق بشر. به تشخیص گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره اعدام‌های فراقضایی، شتاب‌زده یا خودسرانه، کشورها به موجب حقوق بین‌الملل متعهد‌ند «تحقیقات کامل، مستقل، و بی‌طرفانه در خصوص کلیه موارد ادعایی اعدام فراقضایی، شتاب‌زده یا خودسرانه که به آنها گزارش می‌شود، به عمل آورند با این هدف که شرایط وقوع آن را روشن کنند، مرتکبین را شناسایی و تحت پیگرد قانونی قرار دهند، به قربانیان یا خانوده‌هایشان غرامت دهند، و از وقوع موارد آتی جلوگیری کنند».
افزون بر این، قربانیان و خانواده‌هایشان باید حق آن را داشته باشند که بتوانند در مورد علل منجر به قربانی شدن فرد، و دلائل و شرایط مربوط به موارد نقض فاحش حقوق بین‌الملل بشر و موارد نقض جدی حقوق بین‌الملل بشردوستانه، کسب اطلاع نموده و به حقیقت موضوع دست یابند. حق بر دانستن حقیقت، حقی سلب‌ناپذیر و مستقل است که با وظیفه و تعهد کشور مبنی بر حفاظت و تضمین حقوق بشر، انجام تحقیقات موثر، و تضمین جبران خسارت و پرداخت غرامت موثر، پیوند خورده است.
حق دانستن حقیقت، به گونه‌ای که در یکی از تحقیقات دفتر کمیسریای عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد مورخ ۲۰۰۶ میلادی (برابر با ۸۵-۱۳۸۴ خورشیدی) تعریف شده «متضمن دانستن تمام و کمال حقیقت محض اتفاقاتی است که حادث شده، و نیز اوضاع و احوال و شرایط دقیق وقوع آن و این که چه کسانی در آن شرکت داشته‌اند. این حق، دانستن شرایطی که موارد نقض در آن اتفاق اقتاده و دلائل آن را نیز در بر می‌گیرد».
تحقیقات و نتایج آن باید شفاف باشد و عموم مردم و نیز خانواده قربانیان بتوانند آن را آزادانه مورد بررسی قرار دهند. هر گونه محدودیتی که بر شفافیت اِعمال می‌شود باید برای هدفی مشروع بوده و جداً ضرورت داشته باشد، به عنوان مثال، به منظور حفاظت از حریم شخصی و امنیت افراد ذی‌ربط، تضمین صحت و سلامت تحقیقات جاری، و یا محفوظ نگاه داشتن اطلاعات حساس درباره منابع اطلاعاتی. یک کشور تحت هیچ شرایطی حق ندارد به گونه‌ای که به مصونیت مرتکبین از مجازات منجر گردد، مانع از اِعمال شفافیت در تمامی مراحل شود.
منابع:- میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی
- اصول پیشگیری و تحقیقات موثر در مورد اعدام‌های فراقضایی، خودسرانه و شتاب‌زده، مورخ سال ۱۹۸۹
- United Nations Fact Sheet No.11 (Rev.1), Extrajudicial, Summary or Arbitrary Executions
- کمیته حقوق بشر، تفسیر کلی شماره ۳۱ ، «ماهیت تعهد حقوقی کشورهای متعاهد نسبت به میثاق»مورخ سال ۲۰۰۴ میلادی؛
- گزارشِ گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره اعدام‌های فراقضایی، شتاب‌زده یا خودسرانه، مورخ ماه مه سال ۲۰۱۰ میلادی؛
Report of the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions, May 2010
- پروتکل مینه‌سوتا درباره تحقیق در خصوص مرگ بالقوه غیرقانونی مورخ سال ۲۰۱۶ میلادی؛
The Minnesota Protocol on the Investigation of Potentially Unlawful Deaths
- Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International HumanitarianLaw (16 December 2005)
- Basic Principles and Guidelines on the Right to a Remedy and Reparation for Victims of Gross Violations of International Human Rights Law and Serious Violations of International Humanitarian Law (16 December 2005)
- Columbia Human Rights Law Review, WHEN DEATH BECOMES MURDER: A PRIMER ON EXTRAJUDICIAL KILLING, William J. Aceves