اختفای جنایت : تخریب گورهای جمعي جان‌باختگان كشتار سال ۶۷ توسط حكومت ایران
خلاصه:
نزدیک به سه دهه است که مقامات ایرانی به صورت سازمانیافته محل دفن هزاران زندانی سیاسی و عقیدتی، که در مرداد و شهریور 67قهراً ناپدید و به صورت فراقانونی اعدام شدند را پنهان نگاه داشتهاند. سازمان عدالت برای ایران بر اساس اطلاعاتی که از سوی زندانیان سابق، اعضای خانوادهها، مدافعان حقوق بشر، رسانههای خبری و گروههای سیاسی به دست آورده، احتمال میدهد که تعداد گورهای جمعی که در نقاط مختلف ایران پراکندهاند بالغ بر 12۰ مورد باشد .بسیاری از این گورها در نقاط متروکه در داخل یا حوالی قبرستانها واقع هستند.
در این گزارش ،عفو بینالملل و عدالت برای ایران تخریب یا نابودی هفت گور جمعی قطعی یا احتمالی به دست مقامات ایرانی را در فاصلهی بین سالهای1382و 1396 مستند کردهاند. اقدامات تخریبی شامل موارد زیر بوده است: خاکبرداری با بولدوزر؛ پنهانسازی گورهای جمعی زیر قبرهای جدید انفرادی؛ احداث ساختمان یا جاده بر روی گورها؛ ریختن بتن بر روی گورهای جمعی و تبدیل مکان گورهای جمعی به محل انباشت زباله.
سازمانهای ما امکان شناسایی افراد یا نهادهایی را که دستور یا مجوز تخریب گورهای جمعی را صادر میکنند نداشتند. به طور کلی، مسئولیت مدیریت قبرستانها در ایران با مقامات شهرداری است. اما با توجه به اینکه ماموران امنیتی و اطلاعاتی در ایران محل گورهای جمعی را از نزدیک و دائما زیر نظر دارند، مقامات قضایی و نهادهای اطلاعاتی و امنیتی به احتمال زیاد در فرایند تصمیمگیریهای مربوط به تخریب یا حفظ این مکانها دخیل هستند.
عفو بینالملل و عدالت برای ایران شدیداً نسبت به اقداماتی که از سوی مقامات ایرانی برای تخریب گورهای جمعی قربانیان کشتار 67 صورت میگیرد نگران هستند، چرا که این تخریبها منجر به از میان رفتن شواهد و آثار جرم شده و خانوادههای قربانیان و همچنین کل جامعه را از حق دانستن حقیقت، اجرای عدالت و جبران خسارت محروم میکند.
در دو محل احتمالی گور جمعی در گورستان بهشت رضا در مشهد و گورستان تازه آباد در رشت ،مسئولان قبرهای تکی جدید بر روی گورهای جمعی ساختهاند در حالی که به نظر میرسد مالکان جدید را درباره گذشته هولناک این زمینها بیاطلاع نگاه داشتهاند. در یک گورستان دیگر با نام وادی رحمت در تبریز ،مسئولان بیش از نیمی از محل احتمالی گور جمعی را با بتن پوشاندهاند و آنجا را به مکانی برای برگزاری مراسم تبدیلکردهاند .چهارمین گور جمعی احتمالی که مورد تخریب قرار گرفته در محل ساختمان سابق دادگاه انقلاب سنندج است .امروزه ،محل این گور جمعی تبدیل به بخشی از یک منطقه خرید پرازدحام در مجاورت میدان شهرداری سنندج شده است.
سه گور جمعی دیگر که در معرض خطر نابودی قرار دارند در نزدیکی گورستانهای بهشت آباد در اهواز، گلستان جاوید در خاوران و گورستان بهاییان در قروه کردستان واقع هستند. در مورد اول، مسئولان با انباشت زباله در محل گور جمعی آن را برای سالیان مورد هتک حرمت قرار دادهاند و مکان یادشده به تازگی به خاطر یک پروژه تعریض جاده در معرض خطر جدی قرار گرفته است. دو محل دیگر به ترتیب در سال های 1387 و 1395 با بولدوزر تخریب شدهاند. در قروه به طور مشخص، اداره کشاورزی به خانوادههای قربانیان گفته است که زمینی که عزیزانشان در آنجا دفن شدهاند به عنوان زمین کشاورزی اعلام شده و تخریب گورها با تائید دادستانی قروه و به بهانه ساخت «سازه غیرقانونی» در زمین کشاورزی انجام گرفته است.
در این گزارش، برای انتخاب گورهای جمعی ملاحظاتی نظیر دسترسی به اطلاعات دقیق از جمله شهادتهای دستاول، شواهد تصویری و ویدیویی و عکسهای ماهوارهای مد نظر قرار گرفت. همچنین تلاش شد دامنه تحقیق از توزیع جغرافیایی متعادلی برخوردار باشد و گورهای جمعی از مکانهای مختلف در سرتاسر کشور مورد بررسی قرار گیرند.
عفو بین الملل و عدالت برای ایران در فاصله بین آبان 139۴ و دی 1396 به صورت جداگانه یا با هم، با 28 زندانی سابق و 23 نفر از اعضای خانوادههای کشتهشدگان مصاحبه کردند. برخی مصاحبهها به صورت حضوری و باقی از طریق برنامههای پیامرسان از راه دور صورت گرفت.
عفو بین الملل و عدالت برای ایران همچنین توانستند به تصاویر ماهوارهای، فیلمهای ویدئویی و عکسهایی دست یابند که شواهد تصویری قانعکنندهای از تخریب گورهای جمعی قطعی یا احتمالی فراهم میکنند.
پنهانکاری عامدانه مقامات ایرانی درباره محل دفن هر یک از قربانیان کشتارهای سال 67 مصداق ناپدیدکردن قهری است که مطابق قوانین بینالمللی جرم تلقی میشود.
عذاب و پریشانی که خانوادههای کشتهشدگان به دلیل تصمیم مقامات برای ناپدیدکردن قهری و اعدام مخفیانه زندانیان، پنهانسازی محل حقیقی دفن آنان و همچنین تخریب و بیاحترامی به گورهای جمعی، متحمل شده و میشوند در حکم نوعی شکنجه یا اقسام دیگر رفتارهای ظالمانه، غیرانسانی و ترذیلی است.
عفو بینالملل و عدالت برای ایران از مقامات ایران خواستهاند که فوراً به تخریب گورهای دستهجمعی که حاوی بقایای پیکرهای قربانیان کشتار 67 است پایان دهند. آنها باید تضمین کنند که گورهای یادشده تا زمان انجام تحقیقات قانونی مستقل و مقتضی برای تعیین هویت صاحبان بقایای موجود و پی بردن به چگونگی ماوقع، به عنوان صحنه جرم به رسمیت شناخته شده و محفوظ باقی میمانند. مسئولان اعدامهای فراقانونی و ناپدیدسازیهای قهری باید به صورت عادلانه و بدون استفاده از مجازات اعدام محاکمه شوند.