بنیاد عبدالرحمن برومند

دادگاهی غیرعلنی در تهران روز دوشنبه ۱۹ سپتامبر، «نزار ذکا»، شهروند لبنانی مقیم امریکا را به 10 سال زندان و پرداخت ۴.۲ میلیون دلار جریمه محکوم کرد. این اقدام، فصل جدید اما تیره و ناگواری را در ماجرای ذکا رقم می زند که سپتامبر سال پیش آغاز شد.

سال گذشته «شهیندخت مولاوردی»، معاون رییس جمهور ایران در امور زنان و خانواده، ذکا را برای شرکت در دومین نمایشگاه و همایش بین المللی «نقش آفرینی زنان در توسعه پایدار» که از ۱۵ تا ۱۸ سپتامبر در تهران برگزار می شد، دعوت می کند. ذکا که خود از کارشناسان فن‎آوری ارتباطات و اطلاعات است، در این کنفرانس سخنرانی خود را با عنوان «نقش فن‎آوری ارتباطات و اطلاعات برای اقتدار زنان» ارایه می دهد. ولی در ۱۸ سپتامبر در فرودگاه توسط نیروهای امنیتی بازداشت می شود.

مقامات حکومت ایران در آن مقطع بازداشت ذکا را اعلام نمی کنند ولی دو ماه بعد از آن، تلویزیون ایران در برنامه ای او را به جاسوسی برای امریکا متهم می کند.

بنابر گزارش ها، ذکا دورانِ به شدت سخت و پرمشقتی را زیر دست نیروهای امنیتیِ حکومت ایران گذرانده است. «دیوید رمضان»، از اعضای سابق مجلس ايالت ویرجینیا که وبسایتی را نیز با عنوان «دوستان نزار ذکا» درست کرده است، می گوید: «شش ماه در انفرادی بود. او را از تمام درمان های پزشکیِ مورد نیازش محروم کرده بودند. به شکلی باورنکردنی کاهش وزن داشت. از طرفی، نه به او اجازه دادند کنسول لبنان در ایران را ببیند و نه کنسول سوییس را که حافظ منافع امریکایی ها در ایران است.»

حتی دادگاهی هم برایش برگزار نکردند. گزارش ها حاکی از آن است که «ابوالقاسم صلواتی»، قاضی دادگاه انقلاب تهران که معمولاً پرونده های سطح بالای «امنیتی» را در دست می گیرد، مسوول رسیدگی به پرونده ذکا شده است.

صلواتی مسوول رسیدگی به پرونده «جیسون رضاییان»، خبرنگار «واشنگتن پست» نیز بود و پیش از آن که رضاییان و دیگر زندانیان امریکایی را در ایران، در چارچوب تبادل زندانی با زندانیان ایرانی در امریکا آزاد کنند، او را به حبس محکوم کرده بود.

«رویا برومند» از «بنیاد عبدالرحمان برومند» که نهادی حقوق بشری در واشنگتن است، می گوید:‌ «اگر مدرکی علیه ذکا داشتند، حتماً اعلام می کردند. همین که صلواتی قاضی است، یعنی این که مدارک و شواهد کافی برای محکوم کردن ذکا ندارند. بنابراین، به یک قاضی نیاز دارند که برای حکم صادر کردن به سند و مدرک نیازی نداشته باشد. صلواتی پرونده های سیاسی پیچیده ای را در دست می گیرد که البته نتیجه آن ها هم از پیش تعیین شده اند.»

به اعتقاد برومند، باید برای ذکا دادگاهی علنی برگزار و اتهامات و مدارک علیه او را روشن و شفاف بیان کنند: «خلاصه این که او به گروگان گرفته شده است.»

به اعتقاد «رمضان»، ادعای «ایدان» در مورد جاسوسیِ ذکا «دروغ محض» است. از نظر او، اگر ایران چنین نگرانی داشت، هیچ لزومی نبود که مولاوردی ذکا را برای شرکت در کنفرانس به ایران دعوت کند:‌ «ایرانی ها با کار او  آشنایی داشتند. هیچ چیز پنهانی در کار نبود. قبل از آن ماجرا هم چهار بار به ایران سفر کرده بود. هیچ چیز خلاف قانونی وجود ندارد.»

با این حال، به گزارش وبسایت «دوستان نزار ذکا»، هزینه سفر ذکا به ایران توسط وزارت امور خارجه امریکا پرداخت شده است. ذکا معمولاً هزینه پروژه های خود را از طریق نهادهای مختلف خصوصی و دولتی تأمین می کرد. ولی همین ارتباط با امریکا کافی بود تا او را به طعمه خوبی [برای حکومت ایران] تبدیل کند.

برومند می گوید: «بازداشت او می تواند در واقع پیامی باشد به امریکا. یعنی دارد به امریکا می گوید فکر نکن چون ما با تو توافق‎نامه ای امضا کرده ایم و اوضاع دارد تغییر می کند، تو این جا برای خودت جایی داری.»
ذکا درست دو ماه پس از امضای توافق هسته ای با امریکا و پنج قدرت بزرگ دیگر جهان بازداشت شد.

از آن سو، می توان بازداشت و حبس وی را بازتابی از اختلافاتِ درونِ نظام سیاسی ایران دانست. میانه روها و اصلاح طلبان حکومت، یعنی چهرهایی هم‎چون حسن روحانی و «محدجواد ظریف» در قیاس با همکاران محافظه کار خود، در صحنه بین المللی از اقتدار و قدرت نفوذِ بسیار بیش تری برخوردار بوده اند. مولاوردی نیز که ذکا را به ایران دعوت کرده، از اعضای کابینه روحانی است. برومند می گوید: «این طور به نظر می رسد که [بازداشت ذکا] اقدامی بوده تا نگذارند یک بخش از حاکمیت به قیمت بخشی دیگر، برای خود روابط و نفوذی به دست بیاورد.»

پرونده ذکا ساختار مشابهی با پرونده شهروندان دوملیتی دارد که در ایران بازداشت و زندانی شده اند؛ از جمله «سیامک نمازی»، شهروند امریکایی-ایرانی و پدرش «باقر نمازی» و هم‌چنین «نازنین زاغری-راتکلیف»، شهروند بریتانیایی-ایرانی که برای یکی از بنیادهای خیریه کار می کرد. با این حال، پرونده ذکا از دو نظر با موارد مشابه خود متفاوت است که همین هم باعث نگرانی هایی می شود؛ نکته اول، جریمه چند میلیون دلاری است که برای او در نظر گرفته اند. از نظر برومند، این می تواند حاکی از آن باشد که ایران تمایلی به آزاد کردن ذکا ندارد یا می خواهد او را در جهت منافع ایران زیر فشار بگذارد. البته آن طور که رمضان می گوید، خانواده ذکا هنوز هیچ مدرکی را از سوی دادگاه در خصوص این جریمه سنگین دریافت نکرده اند.
نکته دوم این است که ذکا در مقام یک شهروند لبنانی، نمی تواند چندان انتظار کمکی از طرف دولت لبنان داشته باشد چراکه ایران از طریق حمایت از «حزب الله»، سازمان شیعه نظامی-سیاسی، نفوذ گسترده ای در لبنان دارد.

بیش ترین امید ذکا به سوی وزارت امور خارجه امریکا است. او خود مقیم امریکا است و آن طور که از شواهد بر می آید، از کمک هزینه این نهاد نیز برخوردار شده است. با این حال، موضع وزارت امور خارجه این کشورتا به حال این بوده که به شهروندان غیرامریکایی کمک های کنسولی ارایه نمی دهد.

رمضان در خصوص تلاش های خود برای آزادی ذکا می گوید: «بی اغراق، خیلی سخت و پرمشقت بود. وزارت امور خارجه امریکا آن طور که می خواستیم و انتظار داشتیم، با ما همکاری نمی کند. ولی ما کارمان را ادامه می دهیم و برای آزادی نزار، در کنگره امریکا کارهای زیادی انجام خواهیم داد و با اعضای آن که در مورد این مسأله با ما هم‎دل هستند، مذاکره خواهیم کرد.»

رمضان از وزارت امور خارجه امریکا می خواهد که برای آزادی ذکا وارد مذاکره شود، درست همان طور که در گذشته برای شهروندان امریکایی وارد مذاکره شده بود:«تا لحظه ای که همه امریکایی ها و کسانی که در امریکا اقامت دائم دارند آزاد شوند، امریکا باید تک تک قراردادهای فعلی خود را به حالت تعلیق درآورد.»

وزارت امور خارجه امریکا به درخواست برای توضیحات بیش تر پاسخی نداده است.