چرا اعدام‌ها در ایران افزایش یافته‌اند؟
دو سازمان حقوق بشری «عفو بین‌الملل» و «بنیاد عبدالرحمن برومند» پنجم مرداد ۱۴۰۱ اعلام کردند در فاصله ۱۱ دی ۱۴۰۰ تا ۹ تیر امسال، ۲۵۱ نفر در ایران اعدام شده‌اند. این دو نهاد حقوق بشری هشدار داده‌اند اگر اعدام‌ها با این سرعت دهشتناک پیش بروند، تعداد اعدام‌های امسال به زودی از ۳۱۴ اعدام ثبت شده سال گذشته میلادی فراتر خواهد رفت.
چرا تعداد اعدام‌ها افزایش یافته است؟
***
«محمود امیری مقدم»، بنیان‌گذار «سازمان حقوق بشر ایران» علت افزایش اعدام‌ها در ایران را ایجاد رعب و وحشت توسط نظام جمهوری اسلامی ایران عنوان می‌کند و در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» یادآور می‌شود که افزایش آمار اعدام‌ها ارتباط مستقیم با شکل‌گیری اعتراضات خیابانی دارد.
«رویا برومند»، از بنیان‌گذاران بنیاد عبدالرحمن برومند نیز با تایید این نکته به «ایران‌وایر» می‌گوید: «افزایش اعدام‌ها در ماه‌های اخیر برای خالی کردن زندان‌ها از ازدحام زندانیان نیز رخ داده است.»
به گفته رویا برومند، کمتر از ۱۵ درصد این اعدام‌ها از منابع رسمی اعلام شده و بیشتر آن‌ها پنهانی رخ داده‌اند.
او اضافه می‌کند: «اگر جامعه مدنی و زندانیان اطلاع رسانی نکنند، اطلاعی در مورد افراد اعدام شده وجود نخواهد داشت. به همین دلیل، اطلاعات همیشه کامل نیستند.»
در تازه‌ترین مورد از اعدام دسته‌جمعی زندانیان، چهارشنبه هشتم تیر ۱۴۰۱، حکم اعدام ۱۰ زندانی در زندان رجایی‌شهر کرج به اجرا درآمد.
به گزارش «هرانا»، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، هشت تن از این زندانیان به اتهام «قتل»، یک نفر به اتهام «لواط به عنف» و یک زندانی دیگر به اتهام «تجاوز به عنف» به اعدام محکوم شده بودند.
دوشنبه ۱۶ خرداد ۱۴۰۱ نیز دست‌کم ۱۲ زندانی در زندان مرکزی زاهدان به صورت دسته‌جمعی اعدام شدند.
محمود امیری مقدم می‌گوید: «به طور کلی، بررسی روند اعدام‌ها در جمهوری اسلامی طی ۱۵ سال اخیر نشان می‌دهد که افزایش یا کاهش اعدام‌ها در ارتباط نزدیک با رویدادهای سیاسی است و ارتباطی با میزان جرم در جامعه ندارد. تحقیقات بر اساس آمار جمع‌آوری شده مبین آن است که زمان انتخابات ریاست جمهوری در ایران، از یک سو به دلیل حضور خبرگزاری‌ها و روزنامه‌نگاران بین‌المللی در کشور و از سوی دیگر تلاش جمهوری اسلامی برای تشویق مردم به شرکت در انتخابات، تقریبا حدود دو تا سه هفته اعدام در ایران رخ نمی‌دهد؛ برای نمونه، آمار سال گذشته نشان می‌دهد که دو هفته پیش از انتخابات هیچ اعدامی انجام نشده است ولی بلافاصله بعد از آن، اعدام‌ها از سر گرفته شده‌اند.»
به گفته بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر ایران، در روزهایی که اعتراضات مردمی رخ می‌دهد یا بیم از اعتراض در کشور مطرح است، باز هم آمار اعدام‌ها به شدت افزایش پیدا می‌کند.
این فعال حقوق بشر تاکید دارد که اعدام‌ها همراه با دستگیری‌های گسترده و سایر مجازات‌ها در ارتباط با نیاز حکومت برای ارعاب جامعه انجام می‌شوند.
او اضافه می‌کند: «به خاطر همه‌گیری کرونا، برای مدتی جامعه تغییر کرده بود و امکان اعتراض برای مردم نبود ولی بلافاصله بعد از برداشته شدن محدودیت‌ها، هر هفته شاهد اعتراضات خیابانی هستیم. آمار بالای اعدام‌ها هم به همین موضوع مربوط است؛ یعنی هدف، ارعاب جامعه برای پیش‌گیری از اعتراض است.»
مردم و جامعه بین‌المللی سکوت کنند، جمهوری اسلامی بیشتر اعدام می‌کند
به گفته بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر ایران، در کنار افزایش اعدام‌ها، به تازگی و بعد از بیش از دو سال، اعدام در ملاء عام انجام شده است: «تقارن این دو بیان‌گر این است که حکومت توان حل مشکلات روزمره مردم را ندارد، امکان افزایش اعتراضات به دلیل وضعیت معیشتی و اقتصادی کشور و فساد موجود در سیستم محتمل است و تنها راه پیش روی نظام ارعاب بیشتر است. در راستای آن، اعدام مهم‌ترین ابزار هر دیکتاتوری برای ارعاب جامعه و نگه داشتن قدرت است. ولی اگر اعتراض به اعدام‌ها در داخل کشور و به‌ویژه از سوی جامعه جهانی بیشتر شود، می‌تواند تا حدی از افزایش بیشتر اعدام جلوگیری کند.»
گزارش نهادهای حقوق بشری؛ موج دهشتناک اعدام‌ها در ایران باید متوقف شود
«دیانا الطحاوی»، معاون مدیر دفتر خاورمیانه و شمال آفریقای سازمان عفو بین‌الملل اعلام کرده است که در شش ماه اول سال میلادی جاری، مقامات ایرانی حداقل روزی یک نفر را به طور متوسط اعدام کرده‌اند.
او تعداد اعدام‌ها در این بازه زمانی را یادآور اعدام‌های سال ۲۰۱۵ میلادی عنوان کرده است که در آن جهش تکان دهنده‌ای در میزان اعدام‌ها اتفاق افتاده بود.
محمود امیری مقدم، بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر ایران با استناد به آمار موسسه خود می‌گوید: «آمار نیم سال ما نیز مشابه آماری است که عفو بین‌الملل منتشر کرده است. از ابتدای سال میلادی کنونی تا صبح روز پنجم مرداد ۱۴۰۱، ۳۰۰ اعدام داشتیم و همین تعداد رشد اعدام‌ها را تایید می‌کند. اگر تفاوت‌هایی هم باشد، به دلیل عدم شفافیت در سیستم جمهوری اسلامی ایران است. سال گذشته میلادی سازمان حقوق بشر ایران توانست ۳۳۳ اعدام اجرا شده را تایید کند. تنها در ماه جون سال جاری میلادی، حدود ۵۰ اعدام در ایران انجام شده است.»
چرا آمارها در ایران رشد صعودی داشته‌اند؟
به گفته بنیان‌گذار سازمان حقوق بشر ایران، بر اساس بررسی‌های این بنیاد، با آغاز اعتراضات مردمی در غرب کشور، اعدام‌ها رشد داشته‌اند.
به گفته امیری مقدم، اگر شرایط همین‌طور ادامه پیدا کند، آمار اعدام‌ها به حدود پنج سال پیش باز می‌گردد؛ یعنی دوره‌ای که محکومان جرایم خرد موادمخدر به وفور اعدام می‌شدند.
رویا برومند، از بنیان‌گذاران بنیاد عبدالرحمن برومند اما افزایش و سرعت در اعدام زندانیان را مبتنی بر تلاش سازمان زندان‌ها در تخلیه زندان‌ها عنوان می‌کند و می‌گوید این سازمان با حجم بالای زندانی مواجه است و برای کاهش تعداد زندانیان، تعدادی از آن‌ها را اعدام کرده است.
برومند توضیح می‌دهد: «این موضوع جدیدی هم نیست. از ابتدای انقلاب اسلامی و در دهه ۶۰ نیز حکومت ایران این مشکل را داشته است که در زندان‌ها ازدحام جمعیت زیاد می‌شود و بیشتر از تعدادی که زندان‌ها می‌توانند زندانی داشته باشند، در آن زندانی حضور دارد. با اعتراضات در ماه‌های گذشته نیز چنین اتفاقی در ایران رخ داده است.»
این فعال حقوق بشر اضافه می‌کند: «در چند ماه گذشته، چندین مقام قضایی، از جمله رییس سازمان زندان‌ها و رییس قوه قضاییه در مورد مساله ازدحام جمعیت زندان‌ها صحبت کردند و این که اولویت آن‌ها کاهش جمعیت زندان‌ها است. البته دستورالعمل‌های مختلفی نیز ارایه دادند. یکی از این اولویت‌ها، اجرای سریع احکام زندانیان و دیگری تسریع در رسیدگی به پرونده‌های قضایی است.»
هفتم تیر ۱۴۰۱، رییس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور با اعلام این که جمعیت کیفری ایران نسبت به کل جمعیت کشور عدد بالایی است، گفت: «در جمهوری اسلامی ایران بالاتر از حد میانگین جهانی زندانی در زندان‌های کشور داریم.»
او اضافه کرد:«سیاست‌های کاهش جمعیت کیفری مورد تصویب قرار گرفته است.»
رویا برومند اولویت‌های اخیر قوه قضاییه و سازمان زندان‌ها مبنی بر کاهش حجم زندان‌ها و تسریع در روند رسیدگی به این امر را نگران کننده ارزیابی می‌کند: «هرچند می‌گویند باید ورودی زندان‌ها هم کمتر باشد و قضات احکام غیر از زندان هم به بازداشت شدگان اعطا کنند ولی در نهایت به گفته خود مقام‌های جمهوری اسلامی، آسان‌ترین روش، اجرای احکام اعدام برای خالی کردن زندان‌ها است.»
این فعال حقوق بشر اضافه می‌کند: «مساله ازدحام زندان‌ها بدون این که قانون مجازات اسلامی مورد اصلاح اساسی قرار نگیرد، هرگز حل نخواهد شد. چون بسیاری از افراد داخل زندان اصلا نباید داخل زندان باشند.»
رویا برومند می‌گوید: «از سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ میلادی متوجه افزایش تدریجی اعدام‌ها شدیم. سال ۲۰۱۵ میلادی دست‌کم هزار و ۵۴ نفر اعدام شدند. ۸۰ درصد این اعدام شده‌ها، زندانیان خرده فروش مواد مخدر بودند؛ بیشتر کسانی که به خاطر فقر یا اعتیاد، یا به خاطر هر دو، مواد مخدر جابه‌جا می‌کنند. اکثریت آن‌ها هم بلوچ هستند. قاچاق‌چیان بزرگ بازداشت نمی‌شوند چون بسیاری از آن‌ها درایران نیستند.»
نگرانی از نبود دسترسی به زندانیان زن
رویا برومند می‌گوید به طور قطع، افراد زیر ۱۸ سال و کودک در میان اعدامیان نبوده‌اند و جمعیت زنان اعدام شده هم به نسبت مردها کمتر بوده است.
او توضیح می‌دهد: «مشکل اصلی در خصوص زنان زندانی، عدم دسترسی به آن‌ها نسبت به مردان است. زنان پول تلفن ندارند، در حالی که در زندان مردها حتی به صورت قاچاق دسترسی به تلفن دارند. زنان زندانی خیلی تنها و بسیار محتاط هستند.»
عقب‌نشینی در حضور مجامع بین‌المللی
محمود امیری مقدم می‌گوید در چهار دهه گذشته، تنها تحت فشارهای جامعه بیین‌المللی شاهد عقب‌نشینی جمهوری اسلامی در مورد مجازات‌هایی مثل اعدام یا سنگسار بوده‌ایم و تاکید می‌کند: «اگر واکنش جامعه جهانی مثل امروز خیلی ضعیف باشد، متاسفانه ما حتی شاهد افزایش بیشتر اعدام هم خواهیم بود.»
جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۱۰ میلادی اجرای مجازات سنگسار را به دلیل فشارهای بین‌المللی متوقف کرده است. توقف برخی اعدام‌های مواد مخدر نیز به این دلیل رخ داده است که دفتر جرایم مواد مخدر سازمان ملل متحد حدود سه سال بر جمهوری اسلامی فشار وارد کرد که چنان‌چه این اعدام‌ها را کم نکند، پروژه‌های سازمان ملل در رابطه با مواد مخدر در ایران متوقف می‌شوند.