سعید تمجیدی موقتا آزاد شد؛ کارزار مخالفت با اعدام ادامه دارد
«سعید تمجیدی»، زندانی اعتراضات آبان‌ماه ۱۳۹۸ که پیش‌تر به همراه «امیرحسین مرادی» و «محمد رجبی» به اعدام محکوم شده بود، با قرار وثیقه از زندان آزاد شد. پیش از او نیز، امیرحسین مرادی که به دلیل بیماری، مدتی را در بیمارستان به سر برده بود، با قرار وثیقه و به طور موقت از زندان آزاد شد.
با آزادی موقت تمجیدی، بسیاری درباره طعم شیرین پیروزی بزرگترین اعتراض دنیای مجازی در تاریخ مبارزه با مجازات اعدام، یعنی هشتگ «اعدام نکنید»، نوشته‌اند.
هم‌صدایی شهروندان برای توقف احکام ناعادلانه و لغو مجازات اعدام، هر چند در فضای مجازی، چقدر تاثیرگذار است و چرا باید با وجود پیروزی‌های اندک، هم‌چنان باید ادامه داد؟ در گفت‌وگو با «رویا برومند»، فعال حقوق‌بشر و مدیر بنیاد حقوق‌بشری «عبدالرحمن برومند» و «محمود امیری مقدم»، فعال حقوق‌بشر ساکن نروژ و مدیر «سازمان حقوق بشر ایران»، به این سوالات پاسخ داده‌ایم.
***
امیرحسین مرادی، از زندانیان سیاسی اعتراضات آبان ۹۸ در بهمن‌ماه ۱۴۰۰ با وثیقه از زندان آزاد شد. او در گفت‌وگویی که چند روز پیش، در «اسپیس» با «الهام»، «حبیب» و «سعید افکاری»، خواهر و برادران «نوید افکاری»، کارگر گچ‌کار و کشتی‌گیر شیرازی اعدام شده داشت، گفته بود که جانش را مدیون توییتر فارسی است. او همچنین گفته بود که به‌طور موقت و با وثیقه آزاد است و با این‌که او را تهدید کرده‌اند که در فضای مجازی نباشد، در آن گفت‌وگو شرکت کرده ، چون بالاخره «جنگ» است و او دوست ندارد ساکت باشد.
امیرحسین مرادی در حالی از نجات جان خود و دوستانش به کمک کاربران توییتر فارسی حرف می‌زند که به‌گواه آمار و ارقام توییتر، هشتگ «اعدام نکنید»، برای مدتی به ترند اول جهان و در مجموع بیش از ده میلیون بار و نه فقط برای امیرحسین، سعید و محمد، بلکه برای لغو مجازات اعدام در ایران، استفاده شده است.
حالا «سعید تمجیدی»، جوان ۲۹ سالهای که اگر در سال ۹۸ بازداشت نمی‌شد و به اتهام «زورگیری با سلاح» و «خروج غیرقانونی از کشور» به اعدام محکوم نمی‌شد، احتمالا مهندس برق شده بود، هم با وثیقه ۵ میلیارد تومانی آزاد شده است.
با این‌که هنوز سعید، به‌طور رسمی درباره داستان نجات خود از حکم اعدامی که ناعادلانه، او و دوستانش را هدف گرفته بود، ننوشته است، بسیاری، دست‌کم در توییتر بر این باورند که آزادی موقت او، پیروزی هم‌صدایی و اتحاد میلیون‌ها ایرانی و فریاد مشترک آن‌ها برای توقف حکم اعدام این سه جوان است.
هشتگ اعدام نکنید؛ هم‌صدایی میلیونی برای لغو مجازات اعدام
در تیرماه ۱۳۹۹، تنها ساعاتی پس از انتشار خبر تایید حکم اعدام امیرحسین مرادی، محمد رجبی و سعید تمجیدی، صدها هزار توییت در مخالفت با مجازات اعدام به‌طور عام و حکم اعدام این سه زندانی اعتراضات آبان ۹۸ صادر شد.
با استقبال گسترده کاربران شبکه‌های اجتماعی از این هشتگ و خواسته عمومی توقف حکم اعدام برای این سه جوان، اشخاص، تشکل‌ها، سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشری بسیاری در داخل و خارج از ایران، نسبت به صدور حکم اعدام برای امیرحسین، سعید و محمد، واکنش نشان دادند. از آن جمله می‌توان به کانون نویسندگان ایران، سازمان دیدبان حقوق‌بشر، سازمان حقوق‌بشر ایران و البته «دونالد ترامپ»، رییس‌جمهور پیشین ایالات متحده اشاره کرد.
شماری از کارشناسان حقوق‌بشر سازمان ملل متحد نیز در روز ۲۶ تیرماه، در بیانیه‌ای، ضمن محکوم کردن تایید این حکم اعدام، نوشته بودند: «امروز ما به صدها هزار ایرانی در رسانه‌های اجتماعی که این مجازات اعدام را محکوم می‌کنند، می‌پیوندیم. ما از رییس قوه قضاییه می‌خواهیم که فوراً این حکم را لغو کرده و دستور بررسی سریع و مستقل پرونده را صادر کند. ما همچنین خواستار تحقیقات مستقل و بی‌طرفانه در مورد ادعای شکنجه این افراد هستیم و در صورت تایید این ادعا خواستار پیگرد قانونی مرتکبان آن هستیم.»
سرانجام تلاش میلیون‌ها نفر برای توقف حکم اعدام این سه شهروند به ثمر نشست و در ۲۹ تیرماه ۹۹، یعنی سه روز پس از این‌که مقامات قوه قضاییه ایران به‌طور رسمی گفته بودند که برای این معترضان آبان چه در سر دارند، وکلای آن‌ها اعلام کردند که درخواست آن‌ها برای اعمال ماده ۴۷۷، که می‌گوید قاضی‌القضات می‌تواند حکمی را خلاف شرع تشخیص دهد، توسط رییس دیوان عالی کشور پذیرفته شده و برای بررسی مجدد پرونده این سه شهروند جوان به یکی دیگر از شعب دیوان عالی کشور فرستاده شده است.
دست آخر نیز، در آذرماه ۱۳۹۹، دیوان عالی کشور، درخواست اعاده دادرسی آن‌ها را پذیرفت و حکم اعدام صادر شده، نقض شد.
«رویا برومند»، فعال حقوق‌بشر و مدیر بنیاد عبدالرحمن برومند که ساکن آمریکاست، درباره تاثیرگذاری این هشتگ و کارزار اینترنتی پشت آن به ایران‌وایر می‌گوید: «هشتگ اعدام نکنید، به طرز غیرمنتظره‌ای گسترش یافت و از این جهت که به ابتکار عمل یک کاربر عادی در ایران راه افتاده بود، بسیار امید‌بخش بود.»
او ادامه می‌دهد: «لحن این کارزار اصلا تند نبود و خواهان توقف حکم اعدام برای سه معترض آبان ۹۸ بود که موفق شد، میلیون‌ها نفر را با خود همراه کند تا علیه اعدام یک صدا نه بگویند.»
او موفقیت این کارزار را نشانه‌ای از تغییر افکار عمومی ایران به نفع لغو مجازات اعدام دانسته و می‌گوید: «جامعه ایران در چند سال اخیر، دچار تغییرات فکری بزرگی در زمینه مفهوم و کاربرد حکم اعدام و اعتماد به سیستم قضایی جمهوری اسلامی شده است. دیگر حتی از گوشه و کنار هم نمی‌شنویم که کسی بگوید حتما کاری کرده‌اند و این عدم اطمینان به صادرکنندگان حکم اعدام، یکی از بزرگترین موفقیت‌های فعالیت ما در حوزه مبارزه با مجازات اعدام بوده است.»
«محمود امیری‌مقدم»، فعال حقوق‌بشر و مدیر سازمان حقوق‌بشر ایران که ساکن نروژ است نیز معتقد است، هشتگ اعدام نکنید، بزرگترین و بی‌سابقه‌ترین کارزار برای لغو مجازات اعدام در تمام تاریخ مبارزه با اعدام بوده است.
او در توضیح این موضوع می‌گوید: «فقط در طی چند روز، میلیون‌ها نفر هم‌صدا بر علیه اعدام اعتراض کردند. هشتگ اعدام نکنید، بعدا در مورد بسیاری از اعدام‌های دیگر هم استفاده شد. به‌همین خاطر هم می توان گفت که این هشتگ فقط منحصر به مورد آقایان تمجیدی، مرادی و رجبی باقی نماند و به کارزاری اعتقادی علیه اعدام به‌عنوان یک مجازات تبدیل شده است.»
این فعال حقوق‌بشر با تاکید بر این‌که کارزارهای علیه مجازات اعدام، همگی از طریق بالا بردن هزینه سیاسی این حکم، موفق به توقف احکام صادر‌شده، می‌شوند، می‌گوید: «حداقل در دو دهه اخیر، تمامی مواردی که جمهوری اسلامی ناچار به عقب‌نشینی شده، مربوط به مواردی بوده که به‌خاطر آغاز یک مطالبه توقف اعدام در داخل ایران، نهادهای بین‌المللی به حکومت فشار آورده‌اند.»
امیری‌مقدم با تاکید بر این‌که جمهوری اسلامی از مجازات اعدام برای ارعاب شهروندان خود استفاده می‌کند، می‌افزاید: «ما نگران این هستیم که این کارزارها و فشارها، پایدار نیستند و فقط در بعضی موارد شاهد این کارزارها هستیم. در حالی‌که در بسیاری از احکام اعدام، فشار بین‌المللی و کارزاری در کار نیست.»
مبارزه علیه مجازات اعدام؛ ناامیدی ما پیروزی آن‌هاست
«رویا برومند»، ضمن ابراز شادمانی از لغو حکم اعدام آقایان تمجیدی، مرادی و رجبی و آزادی موقت دو نفر از این سه شهروند، به ایران‌وایر می گوید: «هر چند که شرایط امروز جامعه ایران به‌واسطه رفتارهای غیرانسانی حکومت به‌گونه‌ای است که کارزارهای نجات جان زندانیان یا کارزارهایی که برای آزادی زندانیان سیاسی و عقیدتی است، با استقبال گسترده مردم مواجه می‌شود، نباید بیش از اندازه خوش‌بین بود.»
او توضیح می‌دهد: «باید این پیش‌فرض را داشته باشیم که در این کارزارها همیشه موفق نخواهیم بود. البته این به این معنا نیست که ما هرگز موفق نبوده‌ایم.»
برومند از توقف حکم اعدام، تبرئه و آزادی «صالح شریعتی» و «محمدرضا حدادی» دو شهروندی که در نوجوانی با اتهام قتل عمد بازداشت شده و تا مدتی قبل، زیر خطر اعدام قرار داشتند، به عنوان مثال‌هایی از این موفقیت یاد می‌کند.
با این‌حال، مدیر بنیاد عبدالرحمن برومند به افزایش شمار اعدام‌های سال گذشته در ایران نیز اشاره کرده و می‌گوید: «نباید انتظار معجزه داشت؛ ولی نباید دست از تلاش هم برداشت. باید مصر و مصمم ادامه داد. ناامیدی ما، پیروزی آن‌ها است. بنابراین خیلی مهم است که با انتظار کم ولی با استقامت زیاد ادامه دهیم.»
کارزارهای مجازی، گاهی موفق‌تر از کارزارهای حقیقی‌اند
در سالهای اخیر و با گسترش فعالیت‌های مجازی برای آزادی و حقوق‌بشر، انتقادهای جدی نیز از سوی برخی طرفداران فعالیت در فضای حقیقی مطرح شده است. در همین راستا، برخی منتقدان ایرانی، نسبت به فعالیت حقوق‌بشری یا فعالیت برای لغو حکم اعدام در فضای مجازی موضع گرفته‌اند.
آن‌ها معتقدند که فعالیت در فضای مجازی، ابتکار عمل را از دست فعالان فضای حقیقی گرفته و عملا مخالفان نقض حقوق بشر در ایران را به کاربرانی بی‌نام در فضای اینترنت تبدیل کرده است. عده‌ای دیگر از منتقدان نیز، بر جری‌تر شدن حکومت در اثر کارزارها تاکید دارند و می‌گویند که این کارزارها نه‌تنها بی‌تاثیرند، بلکه باعث می‌شوند مجازات اعدام شهروندان با جدیت بیشتری توسط نظام سیاسی ایران، دنبال شود.
«رویا برومند» با اشاره به این انتقادها، می‌گوید که اگر فضای حقیقی برای فعالیت حقوق‌بشری یا فعالیت مبارزه با مجازات اعدام، امن بود، کسی وارد فضای مجازی نمی‌شد. او توضیح می‌دهد: «حکومت اجازه کمپین در فضای واقعی را نمی‌دهد.»
این فعال حقوق‌بشر در ادامه با اشاره به احکام زندان بلند‌مدت برای فعالان جنبش لگام یا لغو گام به گام حکم اعدام، می گوید: «فراموش نکنیم که آتنا دائمی، به‌خاطر مبارزه با مجازات اعدام و نوشتن درباره لزوم توقف آن، ۵ سال در زندان بود. نرگس محمدی هم به‌خاطر مبارزه با مجازات اعدام، چندین سال در زندان بود و حالا با وجود بیماری، این چنین آزار و اذیت می‌بیند.»
برومند همچنین ادامه می‌دهد: «بنابراین، کارزارها ناچار می‌شوند شکل خود را تغییر دهند.»
محمود امیری‌مقدم نیز با اشاره به این‌که نتیجه کارزارها و جلب توجه افکار عمومی است که مهم است، نه اینترنتی یا حقیقی بودن آن‌ها، می‌گوید: «من نمی‌گویم که همه کمپین‌ها باید مجازی شوند. برعکس، معتقدم که کمپین اعدام نکنید برای این موفق شد که پشتوانه اعتراضات آبان‌ماه ۹۸ را با خود داشت، که اعتراضات مردمی حقیقی بود.»
او در این باره توضیح می‌دهد: «تاثیرگذاری ربطی به فیزیکی یا مجازی بودن کمپین ندارد، بلکه ابتکار عمل است که می‌تواند موفقیت یک کارزار توقف مجازات اعدام را تضمین کند. سازوکاری که کمپین‌ها برای بالا بردن هزینه سیاسی و ناچار کردن حکومت به توقف حکم اعدام در موارد خاص به‌کار می‌گیرند، بسیار مهم است.»
امیری‌مقدم در پایان نیز می‌گوید: «اگر هدف، توقف حکم اعدام است، این مساله باید به اطلاع افراد بیشتری برسد و افراد تاثیرگذار بیشتری درباره آن بدانند که گاهی با کمپین‌های مجازی این موضوع عملی‌تر است.»