بنیاد عبدالرحمن برومند

زندان ارومیه معروف به زندان دریا، در جاده ارومیه به تبریز و در ۱۵ کیلومتری مرکز شهر ارومیه واقع شده است. زندان ارومیه دارای ۱۷ بند است. در این زندان متهمان و محکومان سیاسی و امنیتی و همچنین افراد متهم به قتل، سرقت، قاچاق مواد مخدر و جرایم مالی بسر می‌برند. اصل تفکیک جرایم در این زندان رعایت نمی‌شود و اعزام‌های پزشکی زندانیان با سنگ اندازی مسئولان مواجه می‌شود. پس از شیوع ویروس کرونا اقلام بهداشتی ازجمله ماسک و مواد ضدعفونی کننده همچون سایر اقلام فروشگاه زندان به صورت محدود و با چند برابر قیمت اصلی عرضه می‌شود. کیفیت غذای زندان بسیار پایین است و زندانیان بارها موش و سوسک در غذای زندان پیدا کرده‌اند. همچنین آب نامناسب زندان موجب بروز بیماری‌های کلیوی در زندانیان می‌شود.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، زندان ارومیه معروف به زندان دریا، در جاده ارومیه به تبریز و در ۱۵ کیلومتری مرکز شهر ارومیه واقع شده است. زندان ارومیه دارای ۱۷ بند است و بین ۴ تا ۵هزار زندانی در آن نگهداری می‌شوند. در این زندان متهمان و محکومان سیاسی و امنیتی و همچنین افراد متهم به قتل، سرقت، قاچاق مواد مخدر و جرایم مالی بسر می‌برند.

 

خوابگاه ۱ و ۲

به هر بند زندان ارومیه، خوابگاه گفته می‌شود. بند یک و بند دو یک مجموعه دو طبقه است که هر طبقه نیز دارای دو سالن است. هر سالن دارای ده اتاق مجزا با ابعاد  سه در چهار مترمربع است. در هر اتاق شش تخت وجود دارد و به صورت میانگین حدود ۱۵ زندانی در هر در اتاق‌ها بسر می‌برند. هر سالن دارای دو توالت و دو حمام است. عمده زندانیان این دو بند افراد متهم به قتل هستند اما زندانیان جرائم درگیری، نزاد دسته‌جمعی و نگهداری اسلحه نیز در کنار آنها نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۳ و ۴

بند سه در طبقه همکف و بند چهار نیز در طبقه فوقانی این ساختمان قرار دارد. این دو بند فاقد اتاق های جداگانه هستند و هر بند متشکل از یک سالن بزرگ است. در بند سه به صورت تقریبی حدود ۲۶۰ تا ۲۷۰ تخت قرار دارد. تعداد زندانیان با تعداد تخت‌ها برابر است و این بند کف خواب ندارد. این بند همچنین دارای ۴ توالت و ۴ حمام است. بند ۴ در دست تعمیر است و در حال حاضر در آنجا زندانی نگهداری نمی‌شود. زندانیان متهم به جرایم مربوط به مواد مخدر و قاچاق اسلحه، سیاسی و مالی، قتل و سرقت در این بند نگهداری می‌شوند. بند چهار دارای ۴ حمام و ۴ توالت است.

 

خوابگاه ۵ و ۶

این دو بند دارای دو سالن بزرگ مجزا از یکدیگر و فاقد اتاق است. در هر سالن تقریبا ۱۵۰ تخت قرار داده شده ولی حدود ۳۶۰ تا ۴۵۰ زندانی در آنجا نگهداری می‌شوند. در این دو بند اغلب، زندانیانی متهم به جرایم مرتبط با مواد مخدر نگهداری می‌شوند اما زندانیان با جرایم دیگر ازجمله زندانیان معتاد به مواد مخدر که متادون مصرف می‌کنند در کنار آنها نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۷

بند هفت دارای یک سالن کوچک با دو اتاق مجزا است که محل نگهداری زندانیان سالمند و بیماران خاص است. این بند که در نزدیکی بهداری زندان واقع شده است حدود ۴۰ تا ۵۰ زندانی را در خود جای داده است. تمامی زندانیان در این بند دارای تخت هستند و کسی در بند ۷ کف خواب نیست.

 

خوابگاه ۸ و ۹

بند هشت که در گذشته محل نگهداری زندانیان سیاسی بود، در طبقه همکف و بند نه در طبقه فوقانی آن قرار دارد. بند هشت دارای یک سالن بزرگ با سه اتاق مجزا است که در هر اتاق ۲۵ تخت تعبیه شده و حدود ۳۰ زندانی را در خود جای داده است.

بند نه فاقد اتاق و دارای یک سالن سراسری است که زندانیان با استفاده از جداسازی تخت‌ها به اصطلاح زندان “کوپه سازی” کرده‌اند. این سالن در مجموع دارای ۸۰ تخت است و در هر کوپه ۱۵تا ۲۰ زندانی نگهداری می‌شوند. بندهای هشت و نه دارای سه توالت و دو حمام هستند. عمدتا زندانیان با جرایم مالی در این بند بسر می‌برند.

 

خوابگاه ۱۰ (بند سیاسی)

در این بند زندانیان سیاسی و امنیتی نگهداری می‌شوند. این بند در مجموع دارای ۷۰تخت است و هم‌اکنون ۴۴ زندانی و متهم سیاسی در آن نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۱۱

در این بند زندانیان با اتهامات مواد مخدر نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۱۲ (بند امن)

این بند دارای دو بخش مجزا از یکدیگر است. بخش یک متشکل از هفت سلول انفرادی است که به عنوان انفرادی پیش از اجرای حکم اعدام و یا به صورت تنبیهی برای زندانیان استفاده می‌شود.

بخش دوم که از آن با عنوان بند امن نیز یاد می‌شود دارای سه اتاق است که در هر اتاق ۱۵تا ۲۰ تخت تعبیه شده است. این بند محل نگهداری موقت زندانیانی است که به علت عدم رعایت قوانین زندان، همچون استعمال مواد مخدر، استفاده از تلفن همراه و یا درگیری و نزاع به صورت تنبیهی به آنجا منتقل می‌شوند. این بند نیز دارای ۴ توالت و ۴ حمام است.

 

خوابگاه ۱۳

بند ۱۳یا بند جوانان واقع در محدوده‌ای است که امکان ارتباط با سایر بندها برای زندانیان وجود ندارد. حدود ۱۸۰ تا ۲۰۰ زندانی با جرایم گوناگون در این بند نگهداری می‌شوند. در این بند زندانیان رده سنی ۱۸ تا ۳۰ با اتهامات گوناگون نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۱۴ (بند کارگران)

این بند به نام بند کارگران شناخته می‌شود. ساختمان این بند نیز در محدوده سایر بندها نیست و در حیاط اصلی زندان واقع شده است. بند ۱۴ محل نگهداری از زندانیانی است که متهم به قتلی است که با جلب رضایت شاکی خصوصی و با توجه به جنبه عمومی جرم مدت محکومیت خود را سپری می‌کنند. این بند همچنین محل نگهداری زندانیانی است که حق استفاده از مرخصی را دارند. حدود ۳۰۰ زندانی در این بند نگهداری می‌شوند.

 

خوابگاه ۱۵

بند ۱۵بند زنان زندان ارومیه و دارای یک سالن سراسری است که حدود ۱۲۰ تخت در آن تعبیه شده است. نزدیک به ۳۰۰ تا ۳۵۰ زندانی در آن نگهداری می‌شوند.

 

بند مشاوره

بند مشاوره پیشتر محل نگهداری زندانیان ورودی جدید است. همچنین زندانیانی که قصد ترک سیگار و مواد مخدر را دارند به این بند منتقل می‌شوند.

 

بند تلاش:

در این بند نزدیک به ۳۰ تا ۶۰ زندانی با جرائم مختلف در آن نگهداری می‌شوند.

لازم به ذکر است، به غیر از بند یک و دو که هواخوری آن میان چهار سالن این دو بند مشترک است زندانیان سایر بندها عملا با هم ارتباطی ندارند. زندانیان تنها می‌توانند به بهانه استفاده از باشگاه ورزشی، کارگاه خیاطی، نهاد فرهنگی و کتابخانه و یا برای مراجعه به بخش فنی و حرفه‌ای از سالن خود خارج شوند. همچنین زندانیان برای استفاده از حسینیه مرکزی که محل برگزاری کلاس های مذهبی است، آزاد هستند و می‌توانند به آنجا رفت و آمد کنند.

 

اصل تفکیک جرایم

همانطور که پیشتر اشاره شد، اصل تفکیک جرایم در این زندان رعایت نمی‌شود و یکی از علل اصلی آن نگهداری زندانیان بیش از ظرفیت زندان است.

 

نحوه ورود محکومان جدید به زندان در دوران کرونا

تا پیش از شیوع ویروس کرونا زندانیان تازه وارد به مدت ۲۴ ساعت به بند مشاوره منتقل و بعد بین بندهای عمومی زندان تقسیم می‌شدند. اما با شیوع ویروس کرونا قسمتی از بند ۱۲ که به آن بند امن اطلاق می‌شود به زندانیان تازه وارد اختصاص داده شد. این در حالی است که تعدادی از زندانیان قدیمی به صورت تنبیهی همچنان در این بند نگهداری می‌شوند. پس از شیوع ویروس کرونا، زندانیان پس از بازگشت از مرخصی و یا ورودیان جدید به مدت ۱۴ روز در این بند نگهداری می‌شوند. آمار این بند در مواقعی به حدود ۵۰۰ زندانی نیز می‌رسد. زندانیان به صورت دسته جمعی در این بند قرنطینه می‌شوند و در این مدت از حق استفاده از امکاناتی همچون باشگاه ورزشی و فروشگاه محروم هستند و تنها به یک باجه تلفن و هواخوری دسترسی دارند. این بند تنها دارای یک سماور است و زندانیان ناچارند از غذای بی‌کیفیت زندان استفاده کنند. لازم به ذکر است با توجه به اینکه تعداد زندانیان بسیار بیشتر از ظرفیت زندان است زندانیان تازه وارد به مدت طولانی در این زندان کف خواب هستند و اگر توان مالی نداشته باشند تا مدتها از داشتن پتو و لباس نیز محروم هستند. ساکنان این بند همچنین ناچارند از غذای بی‌کیفیت و ناکافی زندان استفاده کنند.

 

وضعیت فروشگاه، تغذیه و آب شرب زندان

اقلام فروشگاه زندان به چند برابر قیمت اصلی به زندانیان فروخته می‌شود. حدودا هر سال یکبار گوشت قرمز و ماهی در فروشگاه زندان با چند برابر قیمت اصلی به زندانیان عرضه شود. مرغ و میوه هر سه ماه یکبار و آن نیز با قیمت‌هایی چند برابر واقعی به زندانیان فروخته می‌شود. با وجود آنکه دوبار در سال و آن نیز در میزان محدود  فرصت تحویل لباس وجود دارد. فروشگاه زندان نیز به جز لباس زیر (با قیمت‌های بسیار گران) از عرضه پوشاک به زندانیان امتناع می‌کند.

کیفیت و بهداشت غذای زندان به شدت پایین است. بارها زندانیان سوسک و یا موش که در زمان طبخ غذا پخته شده است، در غذای خود پیدا کرده‌اند. اکثرا زندانیان نیز ناچار به استفاده از همین غذای بی‌کیفیت و غیر بهداشتی هستند.

آشپزخانه مرکزی زندان توسط زندانیان اداره می‌شود و تجهیزات آن توسط خیرین تهیه شده است. هر بند دارای یک آشپزخانه کوچک است که زندانیان می‌توانند در آنجا غذای خود را گرم کنند. به طور مثال در یک بند که بیش از ۹۰۰ زندانی در آنجا نگهداری می‌شوند تنها یک آشپزخانه ۱۲ متری وجود دارد که دارای ۹ شعله گاز است.

کیفیت آب شرب زندان پایین است و به گفته زندانیان آب شرب از چاه زندان تهیه می‌شود و به دلیل املاح بالا، اغلب زندانیان پس از مدتی به مشکلات کلیوی دچار می‌شوند. از سوی دیگر به دلیل قیمت بالای آب معدنی در فروشگاه، اکثر زندانیان ناچار به نوشیدن از همین آب هستند.

 

بهداشت، سلامت و اعزام‌های درمانی

پس از شیوع ویروس کرونا تا نیمه دوم فروردین ۹۹ تنها سالن مرکزی زندان ارومیه توسط چند زندانی ضدعفونی و شستشو می‌شد. در همان زمان تعداد محدودی ماسک توسط فروشگاه زندان با قیمت بیش از ده هزار تومان به زندانیان فروخته شد که به علت قیمت بالا و تعداد محدود ماسک‌ها، بسیاری از زندانیان قادر به تهیه ماسک نشدند. پس از آن نیز دیگر ماسک در فروشگاه زندان عرضه نشد. به این ترتیب همان تعداد محدود نیز تاثیری بر جلوگیری از شیوع ویروس کرونا نداشت. همچنین فروشگاه زندان در عوض مایع ضدعفونی کننده اقدام به فروش ادکلن مخصوص به چند برابر قیمت در فروشگاه زندان کرد.

اعزام به بیمارستان تنها در شرایط خاص صورت می‌گیرد و آن نیز نیازمند به مجوز قضایی است. صدور مجوز قضایی کاملا سلیقه‌ای و بسته به نوع جرم و رفتار زندانی است. با این وجود گاهی زندان پس از صدور مجوز از اعزام بیمار به مراکز درمانی ممانعت به عمل می‌آورد.

اما با شیوع ویروس کرونا زندانیانی با وضعیت وخیم و علائم شدید بدون نیاز به مجوز به بیمارستان منتقل می‌شوند. دستور این اعزام‌ها توسط زندان صادر می‌شود. دسترسی به بهداری زندان آسان است اما در آنجا پزشک متخصصی وجود ندارد و پزشک بهداری تنها به تجویز داروهای مسکن و خواب آور برای زندانیان بسنده می‌کند.

تعدادی از زندانیان نیازمند مراجعه به چشم پزشک هستند اما اعزام های چشم پزشکی هیچگاه صورت نمی‌گیرد.

هزینه ویزیت پزشک و درمان خارج از زندان نیز برخلاف آیین نامه سازمان زندانها، برعهده زندانی است. به دلیل هزینه های بالای درمان بسیاری از زندانیان که نیاز به عمل جراحی دارند به حال خود رها می‌شوند.

آمار مرگ و میر بر اثر بیماری در زندان ارومیه نیز بالا است. پس از شیوع ویروس کرونا پاسیار و سربازی که همراه زندانی به بیمارستان اعزام می‌شوند از ماسک و دستکش استفاده نمی‌کنند و زندانی در صورت تشخیص کرونا به زندان بازگردانده شده و به سلول انفرادی منتقل می‌شود. در مواردی دیگر زندانی پس از بازگشت به زندان به مدت یک هفته در بند امن قرنطینه می‌شود و سپس به بند عمومی منتقل می‌شود.

 

اعزام به دادسرا و دادگاه

پس از شیوع ویروس کرونا در روند اعزام زندانیان به دادسرا و دادگاه هیچ تغییری نکرده است و زندانیان حق انتخاب و تصمیم گیری برای نرفتن به دادگاه را ندارند و در صورت مخالفت به اجبار به دادگاه اعزام خواهند شد.

 

ملاقات و تماس تلفنی زندانیان

تا پیش از شیوع کرونا ملاقات ها به سه روش کابینی، حضوری و شرعی انجام می‌شد. ملاقات‌های حضوری هر ماه یک بار و به مدت ۲۰دقیقه و ملاقات کابینی نیز هر دو هفته یکبار و به مدت ۱۵ دقیقه صورت می‌گرفت. اما پس از شیوع ویروس کرونا ملاقات‌های حضوری و شرعی به صورت کامل لغو شده است و تنها ملاقات کابینی به روال سابق انجام می‌شود.

به ازای هر صد نفر در زندان تنها یک دستگاه تلفن وجود دارد. تلفن‌ها هر روزه از ساعت ۸صبح تا ۸ عصر دایر هستند و هر زندانی می‌تواند حداکثر به مدت ۱۰ دقیقه از تلفن استفاده کند.

 

امکانات فرهنگی و ورزشی زندان

در زندان ارومیه امکانات ورزشی مانند باشگاه والیبال، فوتسال و تنیس وجود دارد که به علت تعداد زیاد زندانیان هر هفته یکبار حدود بیست نفر از هر بند به مدت دو ساعت حق استفاده از باشگاه را دارند.

از کتابخانه کوچک زندان نیز روزانه کمتر از ده زندانی می‌توانند استفاده کنند.

کارگاه‌های صنایع دستی، معرق و خیاطی و کلاس‌های تعمیر ماشین و یخچال و درخت‌کاری نیز پیش از شیوع ویروس کرونا برگزار می‌شد. اما پس از استفاده از امکانات ورزشی و فرهنگی زندان ممنوع شد. البته از نیمه اردیبهشت مجددا دسترسی به این مکان‌ها بلامانع اعلام شد.

 

اشتغال زندانیان

تمامی وظایف در زندان ارومیه توسط زندانیان انجام می‌شود.

این کارها به سه دسته تقسیم می‌شوند.

دسته اول: کارهایی همچون تهیه و توزیع غذا، شستن ظرف و لباس‌ها، نظافت سالن، هواخوری و سرویس های بهداشتی که زندانیان در قبال انجام این کارها سیگار یا مبلغ ناچیزی از دیگر زندانیان به عنوان دستمزد دریافت می‌کنند.

دسته دوم: با توجه به آنکه زندان ارومیه در حال بازسازی است. تعمیرات و ساخت و ساز نیز توسط زندانیان انجام می‌شود. زندانیان در ازای کار، غذای روزانه و سیگار دریافت می‌کنند و زندان به آنها وعده مرخصی و یا انتقال به بند کارگری که شرایط بهتری نسبت به سایر بندها دارد را می‌دهد، اما این افراد دستمزد نقدی دریافت نمی‌کنند.

دسته سوم: زندانیانی که در واحدهای فنی و حرفه‌ای مانند صنایع دستی و خیاطی کار می‌کنند و از کار کردن در این واحدها در‌آمد کسب می‌کنند. این زندانیان باید سالن کار را اجاره کرده و قسمتی از هزینه فروش کالاهایی که تولید کرده‌اند را به زندان پرداخت کنند.

لازم به ذکر است که زندانیان سیاسی و امنیتی حق کار کردن در واحدهای درآمدزا را ندارند و در شرایط خاص تنها افرادی که در اعتراضات و اعتصابات حضور نداشته‌اند حق کار کردن در این واحدهای درآمدزا را پیدا می‌کنند.

 

 مواد مخدر در زندان

مواد مخدر توسط باندهای مافیای مواد مخدر که اعضای آن از ماموران و مسئولان زندان هستند، وارد زندان شده با قیمت‌های هنگفت به زندانیان فروخته می‌شود. فروش و مصرف مواد مخدر در برخی از بندهای زندان ارومیه به صورت آزادانه انجام می‌شود و در سایر بندها به دلیل مخالفت و اعتراض زندانیان این امر در خفا انجام می‌شود.

 

اجرای حکم شلاق

اجرای حکم شلاق خارج از زندان و در اجرای احکام دادگاه انجام می‌شود.

 

اجرای حکم اعدام

حکم اعدام در محوطه اصلی زندان و پشت باشگاه اجرا می‌شود. زندانی ۲۴ ساعت قبل از اجرای حکم به سلول انفرادی در بند ۱۲ منتقل شده و در سحرگاه روز بعد در حیاط اصلی زندان به دار آویخته می‌شود.

 

دسترسی به مددکار و مقام قضایی

زندانیان امکان هیچگونه ارتباط با مقام قضایی را نداشته و تنها به مددکار زندان دسترسی دارند. در هر بند نیز تنها یک مددکار وجود دارد. به عنوان مثال در سالن یک و دو زندان با وجود تعداد بالای زندانیان (که گاهی به۹۰۰ نفر هم می‌رسد) تنها یک مددکار وجود دارد. اغلب مددکاران رفتار مناسبی با زندانیان ندارند و حتی بارها دیده شده نامه زندانیان را بعد از خروج پاره می‌کنند و به درخواست زندانیان رسیدگی نمی‌شود.