بنیاد عبدالرحمن برومند

برخی معتقدند که مجازات اعدام، موثرترین ابزار بازدارنده‌ای است که نظام قضایی در اختیار دارد. و بر این باورند که لغو کیفر مرگ منجر به افزایش جرایم خشن، مانند قتل می‌شود؛ یعنی افزایش همان جرایمی که هدف این مجازات بوده است. از سوی دیگر، برخی استدلال می‌کنند که مجازات اعدام عامل موثری برای پیشگیری از وقوع جرم نیست و کیفرهای جایگزین، تاثیر بیشتری بر کاهش ارتکاب این گونه جرایم دارند. اینکه اکثر کشورهای جهان مجازات اعدام را از قوانین خود حذف نموده اند، مبتنی بر حدس و گمان نیست، بلکه داده‌های معتبری در تأیید این ادعا در دست داریم .

بر اساس گزارش سال ۲۰۱۷سازمان عفو بین الملل در باره مجازات اعدام، ۱۰۶کشور این مجازات را لغو کرده اند. فراتر از تعلیق اعدام در عمل، لغو آن در قانون کلید استدلالی است که بر پایه آن می‌شود به نحو معقولی عنوان کرد که فقط در کشوری که جنایتکارانِ بالقوه اطمینان دارند که خطر اعدام تهدیدشان نمی‌کند و دولت‌ها نیز علناً و قانوناً ملزم به عدم استفاده از آن اند، بنابراین اعدام تاثیر بازدارنده نخواهد داشت. افزون بر این، حذف مجازات اعدام از قوانین، نباید متعاقب یک دوره طولانی تعلیق آن باشد: در چنین حالتی، منطقی است اگر تصور کنیم که لغو رسمی اعدام، همان تاثیر را ندارد که در کشورهایی که مجازات اعدام را صرف نظر از وضعیت قانونی آن، عملاً برای مدت زمان مدیدی به اجرا در نیاورده اند، می‌توانست داشته باشد (به عنوان مثال، مکزیک که قریب به هفتاد سال پس از آخرین اعدام غیرنظامی کیفر مرگ را رسماً در سال ۲۰۰۵ ملغی نمود).

برای این تحقیق، ما داده های کشورهایی را مد نظر قرار داده ایم که الف) مجازات اعدام را قانوناْ لغو کرده اند، و ب) طی ده سال قبل از لغو آن، دست کم یک نفر را اعدام کرده اند. آمار همه این کشورها در دست نیست: برخی پیش از اینکه پردازشِ آمارِ جنایت عمومیت پیدا کند، اعدام را حذف کرده اند (برای نمونه، ونزوئلا در سال ۱۸۶۳میلادی و پرتغال در سال۱۸۶۷ )، و در برخی کشورهای دیگر مجازات اعدام به تازگی لغو شده طوری که هنوز آمار سالانه‌ای برای ترسیم تصویری گویا، در دست نیست (برای نمونه، کشور گینه و کشورهای بنین و نائورو که اعدام را به ترتیب در سال های ۲۰۱۷و ۲۰۱۶لغو کرده اند).

آماری که توسط سازمان جهانی تجارت با رعایت شرایط فوق از یازده کشور با خصوصیات جغرافیایی و فرهنگی متفاوت جمع‌آوری شده در دست است: آذربایجان، بلغارستان، لهستان، صربستان، استونی، لتونی، اوکراین، آفریقای جنوبی، قیرقیزستان، گرجستان، و آلبانی. روند قتل عمد در این کشورها (تعداد قتل در هر ۱۰۰۰۰۰ نفر) در نمودار زیر ترسیم شده که با تاریخ لغو اعدام (شماره "۱" در محور X) آغاز شده و تا سال دهم پس از لغو این مجازات (شماره "۱۱" در محور X) ادامه می یابد. برای اینکه بتوان روندها را آسان تر مقایسه کرد، اعداد محور Y مطلق نبوده و وابسته به خط مبنای سالی است که هر یک از این کشورها اعدام را لغو کرده اند (بنابراین در سال "۱" در محور X، این رقم صفر است).

تنها پنج کشور از میان یازده کشور در محور Y افزایشی ثبت کرده اند، بدین معنا که در ده سال متعاقب حذف اعدام، حداقل به مدت یک سال، آمار قتل بالاتر از آمار آغاز لغو اعدام بوده است.

در مورد لتونی و اوکراین، این تفاوت بسیار جزئی بوده و سالانه هرگز به بیش از یک فقره قتل در هر صد هزار نفر نرسیده است. همان گونه که نمودار به رنگ قرمز نشان می‌دهد، علی رغم این نوسانات سالیانه، کلیه این کشورها شاهد کاهش کلی آمار قتل بوده اند.

لهستان طی سه سال متوالی، افزایش نرخ قتل را تجربه کرده (تا رقم حداکثریِ ۲.۷۷ قتل در هر صد هزار نفر) و سپس به کاهشی مستمر رسیده است.

حد فوقانی در مورد کشور قیرقیزستان به مراتب بالاتر است (۱۱.۵۶) – روندی که می توان آن را "جهش" نامید. با این حال، همان گونه که شیب رو به پایین نمودار نشان می دهد، نرخ قتل در سال‌های متعاقب لغو اعدام، در مجموع کاهش می یابد.

گرجستان تنها کشوری است که در مجموع، روندی رو به رشد نشان می‌دهد. افزایش تدریجی آمار قتل، هفت سال پس از لغواعدام، با ۳.۹ قتل بیشتر در هر صد هزار نفر به حداکثر خود رسیده و سپس در سال ۱۱، با شیبی نزولی به میزان کمتر از خط مبدا سال ۱ می‌رسد.

در همین حال، محور Y در شش کشور – آذربایجان، بلغارستان، صربستان، استونی، آفریقای جنوبی، و آلبانی – فقط مؤید ارقام منفی است، بدین معنا که در هیچ زمانی طی ده سالِ پس از لغو مجازات اعدام، میزان قتل در هر سال، به میزانی که در سال لغو این مجازات بوده نرسیده است. همه این کشورها نشان دهنده سیر نزولی این روند هستند که نشان‌دهنده کاهش آمار قتل است.

همان طور که مشاهده می شود، در یازده کشوری که مجازات اعدام را لغو کرده اند، آمار قتل تنها در یک کشور در خلال ده سال بعدی افزایش داشته است. اما این افزایش تا چه حد بوده و چگونه باید آن را در مقام مقایسه با روند کاهشیِ در دیگر کشورها سنجید؟ وضعیتی را در نظر بگیرید که روند کاهشیِ در ده کشور چنان ناچیز باشد و جهشِ کشور یازدهم چنان شگرف بوده باشد که روندِ کلی، به سمت افزایش قتل‌ها برود. در چنین حالتی، سیاستگذاران ممکن است استدلال کنند که لغو مجازات اعدام، ارزش این را نداشته است که دست به مخاطره ای غیرمتعارف وافراطی بزنند. برای سنجش این مدعا، مجموعه داده های هر ده کشور را به همراه یک خط روند متوسط (به رنگ قرمز) ترسیم می کنیم:

همان طور که این نمودارها نشان می‌دهند، لغو مجازات اعدام به طور متوسط طبق داده‌های موجود در یازده کشور،‌ با کاهش آمار قتل مرتبط است. در واقع همان گونه که روند نمودار آخر نشان می دهد، کشوری که در این مجموعه، مجازات اعدام را لغو کرده باشد، ده سال بعد می تواند به طور متوسط کاهشی در حدود شش قتل در هر صد هزار نفر را تجربه کند. این قرائن اثبات می‌کند نگرانی های طرفداران مجازات اعدام مبنی بر اینکه حذف این شدیدترین مجازات باعث می‌شود جنایتکارانِ بالقوه، جسورتر شوند، کاملاً بی پایه و اساس است.