پروتکل الحاقی کنوانسیون ژنو درباره حمایت از غیرنظامیان در جریان جنگ
پروتكل الحاقى 1 ،٨ ژوئن ١٩٧٧
ماده ١. ١. طرف‌های محترم معاهد، ملزم هستند در هر وضعیتی پروتكل حاضر را رعایت كنند و نسبت به رعایت شدن آن اقدام نمایند.
٢. در موارد پیش‌بینی نشده در این پروتكل یا دیگر توافق‌های بین‌المللی، اشخاص غیرنظامی و رزمندگان، زیر حمایت و حاكمیت اصول مربوط به حقوق اشخاص ﴿حقوق بین‌المللی درباره روابط دولت‌ها با اتباع خود و اتباع خارجی﴾ قرار می‌گیرند، كه ناشی از عرف رایج، اصول انسانیت و الزام‌های وجدان عمومی است.
٣- پروتكل حاضر كه مكمل كنوانسیون‌های مورخ ١٢ اوت ١٩٤٩ ژنو برای حمایت از قربانیان جنگ است، شامل وضعیت‌های پیش‌بینی شده در ماده ٢ مشترك در این كنوانسیون‌ها است.
٤- وضعیت‌های مورد نظر بند پیشین، شامل مخاصمه‌های مسلحانه‌ای می‌شود كه در آن، مردم با استفاده از حق خلق‌ها در تعیین سرنوشت خویش، كه منشور ملل متحد و بیانیه مربوط به اصول حقوق بین‌الملل در بارۀ مناسبات دوستانه و همكاری میان كشورها طبق منشور بین‌الملل، به رسمیت شناخته است، با سلطه استعمار و اشغال خارجی و با رژیم‌های نژادپرست مبارزه می‌كنند.
ماده ٤٣. ١. نیروهای مسلح طرف مخاصمه، متشكل از همۀ نیروها، گروه‌ها و واحدهای مسلح و سازمان‌یافته‌ای است كه زیر نظر یك فرماندهی گذاشته شده كه نسبت به رفتار زیردستان خود در مقابل این طرف پاسخگوست؛ حتا اگر این فرماندهی از جانب دولتی گمارده شده باشد كه طرف مقابل، آن دولت را به رسمیت نمی‌شناسد. این نیروهای مسلح موظف‌اند از یك نظام انظباتی داخلی تبعیت كنند كه به ویژه، قواعد حقوق بین‌الملل را كه در مخاصمه‌های مسلحانه لازم‌الاجراست، رعایت كنند.
٢. اعضای نیروهای مسلح هر طرف مخاصم ﴿غیر از پرسنل بهداشتى و مذهبى كه در ماده ٣٣ سومین كنوانسیون مورد نظر است﴾ جنگجو محسوب می‌شوند، یعنی حق دارند به طور مستقیم در مخاصمه‌ها شركت كنند.
٣. طرف مخاصمه‌ای كه نیروهای مسلح‌اش شامل سازمانی شبه نظامی یا بخش انتظامی مسلح است، باید آن را به طرف‌های دیگر مخاصمه اطلاع دهد.
ماده ٥٠- تعریف افراد غیرنظامی و مردم غیرنظامی
١. كلیه اشخاصی كه جزو طبقه‌بندی‌های مورد نظر در ماده ٤ A ، ١﴾، ٢﴾، ٣﴾ و ٦﴾ كنوانسیون ژنو درباره اسرای جنگی و ماده ٤٣ پروتكل حاضر نباشند. غیرنظامی محسوب می‌شوند. اشخاص یاد شده، در مواردی كه محل تردید است، غیرنظامی محسوب خواهند شد.
٢. مردم غیرنظامی، در برگیرنده كلیه اشخاص غیر نظامی است.
٣. حضور جداگانه اشخاصی كه بنا به تعریف غیرنظامی محسوب نمی‌شوند، در میان مردم غیرنظامی تغییری در كیفیت غیرنظامی این جمعیت نمی‌دهد.
ماده ٤٨- قاعده بنیادی
طرفین مخاصمه، به منظور رعایت و حفاظت از مردم غیرنظامی و اماكن غیرنظامی، همواره باید میان مردم غیرنظامی با رزمندگان و نیز میان اماكن غیرنظامی با هدف‌های نظامی تمایز بگذارند و در نتیجه، عملیات خود را علیه هدف‌های نظامی هدایت كنند.
ماده ٥١ – حمایت از مردم غیرنظامی
مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی در برابر خطرات ناشی از عملیات نظامی از حفاظت عمومی برخوردارند. به منظور عملی ساختن این حفاظت، مقررات ذیل كه به دیگر مقررات لازم‌الاجرای حقوق بین‌الملل افزوده می‌شود، باید در هر شرایطی مد نظر قرار گیرند.
مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی را نباید هدف حمله قرار داد.
كاربرد خشونت و تهدید كه هدف اصلی آن وحشت‌آفریدن در میان مردم غیرنظامی باشد، ممنوع است.
٣ - افراد غیرنظامی از حفاظت پذیرفته در این بخش بهره‌مند می‌شوند، مگر آن كه مستقیماً در مخاصمه‌ها شركت كنند و تا زمانی كه این مشاركت ادامه داشته باشد.
حمله‌های بدون تبعیض ممنوع است. اصطلاح «بدون تبعیض» یعنی:
الف﴾. حمله‌هایی كه علیه هدف نظامی معینی نیست.
ب﴾. حمله‌هایی كه در آن از یك رشته روش‌ها و وسایل رزمی استفاده شود كه نمی‌توان بر ضد هدف نظامی تعیین شده‌ای به كار برد؛ یا
ج﴾. حمله‌هایی كه در آن از روش‌ها و وسایل رزمی استفاده شود كه تأثیرات آن، به نحوی كه در پروتكل حاضر آمده است، نمی‌تواند محدود بماند؛
و در نتیجه، به گونه‌ای است كه در هر یك از این موارد، برای زدنِ یكسانِ هدف‌های نظامی و اشخاص غیرنظامی یا اماكن غیرنظامی اختصاص یافته است.
٥. علاوه بر این، انواع حمله‌های زیر بدون تبعیض محسوب می‌شوند:
الف﴾ حمله‌هایی كه از طریق بمباران، به هر روش یا وسیله‌‌ای، برخی از هدف‌های نظامی را به عنوان تنها هدف نظامی تلقی كند؛ كه به روشنی با فاصله و مشخص در یك شهر، روستا و یا مناطقی دیگر با تجمعی مشابه افراد غیرنظامی یا اماكن غیرنظامی قرار گرفته است،
ب﴾ حمله‌هایی كه احتمال می‌رود به طور ضمنی، موجب تلفات جانی در میان مردم غیرنظامی، زخمی شدن اشخاص غیرنظامی و خسارت به اماكن غیرنظامی شود، یا مجموعه این تلفات و خسارت‌ها ممكن است در مقایسه با كسب برتری نظامی مشخص و مستقیم مورد نظر، بسیار گزاف باشد؛
٦. حمله‌هایی كه مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی را هدف انتقام‌جویی قرار دهد ممنوع است.
٧. برای مصون داشتن برخی نقاط یا پاره‌ای مناطق در برابر عملیات نظامی، نباید از حضور یا جا به جا كردن مردم غیرنظامی استفاده شود، به ویژه برای ایمنی هدف‌های نظامی از حمله یا برای پوشاندن، آسان كردن و یا دشوار ساختن عملیات نظامی. طرف‌های مخاصمه نباید مردم غیرنظامی یا افراد غیرنظامی را برای مصون داشتن هدف‌های نظامی از حملات یا برای پوشش عملیات نظامی جا‌به جا كنند.
٨. نقض هیچ یك از این ممنوعیت‌ها، طرف‌های مخاصمه را از تعهداتی كه در قبال مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی دارند، از جمله تعهد به اتخاذ تدابیری از پیش كه در ماده ٥٧ پیش‌بینی شده‌است، معاف نمی‌دارد.
پروتكل الحاقی ٢:
ماده نخست- دایره شمول در زمینه بنیان‌ها
پروتكل حاضر، كه ماده ٣ مشترك كنوانسیون‌های ژنو مورخ ١٢ اوت ١٩٤٩ را بدون تغییر در شرایط اجرای فعلی آن‌ها، بسط داده و تكمیل می‌كند، شامل كلیه مخاصمه‌های مسلحانه‌ای می‌شود كه تحت پوشش ماده نخست پروتكل الحاقی كنوانسون‌های ژنو، مورخ ٢ اوت ١٩٤٩ در باره حمایت از قربانیان جنگ‌های مسلحانه بین‌المللی ﴿پروتكل ١﴾ قرار نمی‌گیرند، مخاصمه هایی كه در خاك یكی از طرف‌های معاهد میان نیروهای مسلح آن با نیروهای مسلح مخالف یا گروه های سازمان‌یافتۀ مسلحی رخ می‌دهد كه تحت یك فرماندهی مسئول، بر بخشی از خاك خود تسلط دارند به طوری كه می‌توانند عملیات نظامی خود را مستمر و نقشه‌مند هدایت كنند و پروتكل حاضر را به اجرا بگذارند.
پروتكل حاضر، وضعیت‌های تنش داخلی، اغتشاشات داخلی چون شورش‌ها، اعمال خشونت‌آمیز پراكنده و گهگاهی و دیگر اعمال مشابه را، كه مخاصمه مسلحانه محسوب نمی‌شوند، در بر نمی‌گیرد.
ماده ٢ – دایره شمول از نظر انسانی
١. پروتكل حاضر، بدون تبعیض مبتنی بر نژاد، رنگ، جنس، زبان، مذهب با اعتقادات،عقیده سیاسی یا غیر آن، منشاء ملی یا اجتماعی، ثروت، اصل و نسب یا وضعیت دیگر، یا هر معیار دیگری ﴿ كه از این پس «تبعیض» خوانده می‌شود﴾ شامل كلیه افراد درگیر در مخاصمه مسلحانه، طبق ماده نخست، می‌شود.
٢. در پایان مخاصمه نظامی، كلیه اشخاصی كه بنا به دلایل مربوط به این مخاصمه، آزادی‌شان سلب یا محدود شده، و نیز كسانی كه به همان دلایل، بعد از مخاصمه مشمول آن محرومیت‌ها می‌شوند، تا پایان یافتن این محرومیت و محدودیت آزادی، از مقررات مواد ٥ و ٦ بهره‌مند خواهند شد.
ماده ٧- حمایت و درمان
١. از كلیه مجروهان، بیماران و آسیب‌دیدگان، چه در مخاصمه شركت كرده باشند یا نه، حمایت و محافظت خواهد شد.
٢. در هر وضعیتی باید با آنان با انسانیت رفتار شود و در حد امكان و در كوتاه‌ترین زمان از مراقبت‌های پزشكی مورد نیاز برخوردار شوند. هیچ‌گونه تبعیضی مبتنی بر معیارهای غیر درمانی، میان آنان نباید گذاشته شود.
ماده ٩. حمایت از پرسنل بهداشتی و مذهبی
١. پرسنل بهداشتی و مذهبی مراعات و محافظت خواهند شد. آنان در اجرای وظایف خود از هرگونه كمك ممكن برخوردار خواهند بود و وادار به كاری كه با مأموریت‌شان ناسازگار است، نخواهند شد.
٢. از پرسنل بهداشتی خواسته نمی‌شود تا در انجام وظایف خود به كسی، هر كه می‌خواهد باشد، اولویت دهند، مگر به دلایل پزشكی.
ماده ١٠. حفاظت عمومی از مأموریت پزشكی
١. هیچ كس در هر وضعیتی، به خاطر فعالیت پزشكی كه براساس مجموعه مقررات مربوط به این حرفه انجام داده است، و اینكه این فعالیت به سود چه كسی بوده، مورد مجازات قرار نمی‌گیرد.
٢. كسانی را كه فعالیتی از نوع پزشكی دارند، نمی‌توان وادار به انجام كارهایی برخلاف نظام اخلاق پزشكی، یا دیگر مقررات پزشكی در مورد حمایت از زخمی‌ها و بیماران نمود، یا مقررات پروتكل حاضر را نقض كرد،. نیز نمی‌توان از انجام كارهایی كه این قواعد و مقررات طلب می‌كنند، امتناع ورزید.
٣. تعهدات حرفه‌ای كسانی كه كاری از نوع پزشكی دارند، در زمینه اطلاعاتی كه می‌توانند در باره زخمی‌ها و بیماران تحت درمان خود كسب كنند، ضمن رعایت قوانین كشوری، باید محترم شمرده شود.
٤. هیچ كسی را كه به كاری از نوع پزشكی اشتغال دارد، به خاطر اكراه یا خودداری از دادن اطلاعاتی در مورد زخمی‌ها و بیماران تحت درمان یا درمان شده، نمی‌توان به هیچ‌وجه مجازات كرد.
ماده ١٣- حفاظت از مردم غیرنظامی.
١. مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی در برابر خطرات ناشی از عملیات نظامی از حفاظت عمومی برخوردارند. برای تحقق عملی این حفاظت، قواعد زیر در هر وضعیتی رعایت خواهد شد.
٢. مردم غیرنظامی و اشخاص غیرنظامی نباید هدف حمله قرار گیرند. اعمال و تهدیدهایی كه هدف اصلی‌شان وحشت‌آفریدن در میان مردم غیرنظامی باشد ممنوع است.
٣. اشخاص غیرنظامی، مگر در صورت شركت مستقیم در مخاصمه‌ها و تا زمانی كه این مشاركت ادامه دارد، از محافظتی كه زیر عنوان این ماده آمده، برخوردار خواهند شد.