بنیاد عبدالرحمن برومند

(نیویورک)- سازمان دیده بان حقوق بشر امروز گفت که مقامات ایرانی باید به اعتراضات مسالمت‏آمیز مردم علیه سیاستهای دولت که ممکن است روند خشک شدن دریاچه ارومیه، در استان آذربایجان غربی، را سرعت بخشد اجازه برگزاری بدهند و همه افرادی را که به دلیل احقاق حق خود در برگزاری تجمعات و اظهار نظر علیه دولت دستگیر شده اند آزاد کنند. اعضای خانواده بازداشت‏شدگان و شاهدان عینی دیگر به دیده بان حقوق بشر گفته اند که چند صد نفر از معترضان و فعالان از اواخر اوت 2011 تا کنون دستگیر شده‏اند.

دستگیریهای گسترده هفته‏های اخیر در شهرهای سراسر منطقه آذربایجان ایران انجام گرفته است. این دستگیریها در راستای سیاست بازداشت و تهدید فعالان زیست محیطی و جامعه مدنی است که معتقداند دریاچه ارومیه به دلیل وجود شبکه‎ای از سدها که آب را از مسیر این دریاچه منحرف می‏سازند ونیز ساخت و سازها و پروژه های تجاری در داخل و اطراف این دریاچه در آستانه خشکی قرار دارد. فعالین می‏گویند که کاهش سطح آب به شوری دریاچه می‏افزاید و این امر ممکن است به گیاهان و حیات وحش منطقه آسیب رسانده و سبب بروزآسیبهای زیست محیطی دیگری چون تحریک طوفانهای نمکی شود. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه در ایران و سومین دریاچه بزرگ آب شور جهان است.

جو استورک، معاون بخش خاور میانه دیده بان حقوق بشر گفت: «بازداشتهای اخیر نشان دهنده بی تحملی شدید مقامات ایرانی نسبت به هر نوع انتقاد عمومی است. مقامات باید ساکنان بازداشت‏شده منطقه آذربایجان را که به نظر می‏آید صرفا به دلیل شرکت در تجمعات صلح آمیزبازداشت شده اند آزاد کنند. اگر دولت شواهد معتبری در دست دارد که نشان می‏دهد معترضان دست به خشونت زده اند باید آنها را تفهیم اتهام و در غیر این صورت آزاد کند».

اولین دور دستگیری ها در 24 اوت انجام گرفت، یعنی هنگامی که نیروهای امنیتی به یک تجمع خصوصی در خانه صادق عوض‏پور در تبریز، مرکز استان آذربایجان شرقی، هجوم بردند. مهمانان در آن شب برای مراسم افطار، شکستن روزه در ماه مبارک رمضان، دور هم جمع شده بودند. نیروهای امنیتی حدود 30 نفر را دستگیر کردند. اعضای خانواده بازداشت‏شدگان گفتند که هیچ یک از بازداشت شدگان تا کنون آزاد نشده‏اند.

فعالان آذری داخل و خارج از ایران به دیده بان حقوق بشر گفتند که از ابتدای 27 اوت، نیروهای امنیتی همچنین دست به دستگیری فعالان و تظاهرکنندگانی زده اند که در تبریز، ارومیه، اردبیل و سایر شهرهای منطقه آذربایجان در اعتراض به آنچه آنان بی‏توجهی دولت به نجات دریاچه ارومیه می‏دانند گردهم آمده بودند. در 27 اوت، چندین هزار تظاهرکننده، که تعدادی از آنان با ماموران ضد شورش نیز درگیر شدند، در تجمع گسترده‏ای در ارومیه شرکت کردند. فعالان محلی به دیده بان حقوق بشر گفتند که حدود 300 تظاهرکننده تنها در شهر ارومیه دستگیر شدند، اما ده‏ها تن از آنان تاکنون آزاد شده اند. در پی تقاضای فعالان محلی برای ادامه اعتراضات، ده‏ها تن دیگر در تبریز، ارومیه و سایر شهرها در روز 3 سپتامبر دستگیر شدند.

به گفته خانواده‏ها، از جمله کسانی که در 24 اوت دستگیر شدند، مصطفی و مرتضی عوض‏پور، پسران میزبان بودند که از فعالان سرشناس تبریز هستند و قبلأ نیز به دلیل شرکت در تظاهرات دریاچه ارومیه دستگیر شده بودند. چندین عضو خانواده آنان به دیده بان حقوق بشر گفتند که تا کنون، با گذشت بیش از دو هفته، مقامات هیچ نوع توضیحی در مورد دلایل دستگیری و محل نگهداری بازداشت شدگان ارائه نداده‏اند.

همسر مصطفی عوض‏پور گفت که وی چندین ساعت بعد از یورش نیروهای امنیتی تلاش کرد تا وارد خانه پدر شوهرش شود، اما مقامات مانع ورود وی شدند. او افزود که حدود ساعت 11:30 شب، مقامات او و سایر اعضای خانواده از جمله پدر شوهرش را به پایگاه نیروی انتظامی در تبریز احضار کردند و آنها را دو ساعت در آنجا نگه داشتند. روز بعد، مصطفی عوض‏پور طی تماسی تلفنی همسرش را از صحت و سلامت خود مطمئن می سازد، اما اطلاعات دیگری ارائه نمی دهد.

اعضای خانواده‏ها گزارشهای رسانه‎ها مبنی بر آزادی 15 نفر از دستگیرشدگان از جمله بازداشت شدگان تجمع آن شب را تکذیب کرده‏ و گفتند که آنان معتقد‏ند تعدادی از بازداشت شدگان به زندان مرکزی تبریز منتقل شده‏اند. همسر یک از بازداشت‏شدگان دیگر به دیده بان حقوق بشر گفت که او بعد از دستیگیری همسرش چندین بار به پایگاه نیروی انتظامی و دفتر وزارت اطلاعات در تبریز مراجعه کرده است و مقامات به او گفته‏اند که شوهرش در تاریخ 6 سپتامبر آزاد خواهد شد. هنگامی که وی در آن تاریخ مجددا به آن دفتر مراجعه کرد مقامات به او گفتند که 11 سپتامبر برگردد.عضو دیگری از خانواده‏ها گفت که او دست کم 6 مرتبه جهت پرس و جو در مورد وضعیت برادرش به مقامات مراجعه کرده است اما آنها از دادن هرگونه اطلاعاتی در مورد برادرش خودداری نموده اند.تا هنگام نگارش این بیانیه، هیچ کدام از بازداشت‏شدگان، بنا بر گزارش خانواده‏ها، آزاد نشده اند.

گردهمایی تبریز بعد از آن صورت گرفت که مجلس ایران با تصویب یک لایحه اضطراری به منظور افزایش سطح آب دریاچه ارومیه از طریق انتقال آب رودخانه ارس به آن مخالفت کرد. این رای گیری موجب شد تا بسیاری از فعالان آذربایجانی خواستار برگزاری تجمعات اعتراضی در 27 اوت در تبریز، ارومیه و سایر شهرهای شمال غربی ایران شوند. فعالان آذری که با دیده بان حقوق بشر گفتگو کردند اظهار داشتند که تعداد زیادی از نیروهای امنیتی در آن روز در تبریز حضور داشتند و ده‏ها معترض را بازداشت کرده و تجمعات را برهم زدند.

در ارومیه هزاران نفر تجمع کرده و شعارهایی مانند «دریاچه ارومیه جان می‏دهد، مجلس به قتل آن فرمان می‏دهد!»، و «بیایید بگیریم و با اشک چشمهایمان به دریاچه ارومیه آب بدهیم» دادند. یکی از شاهدان حاضر در اعتراضات به دیده بان حقوق بشر گفت که نیروهای ضد شورش به سوی تظاهرکنندگان گاز اشک آور شلیک کردند و با باتوم به ضرب و شتم آنان پرداختند. وی و تعدادی دیگر از فعالان تأكید داشتند که تظاهرات ارومیه عمدتأ مسالمت‏آمیز بود، اما برخی دیگر گفتند هنگامی که نیروهای ضد شورش گاز اشک آور و گلوله‏های پلاستیکی به سوی معترضان شلیک کردند بعضی از تظاهرکنندگان با آنها درگیرشدند. بررسی فیلمهای ویدیویی یوتیوب توسط دیده بان حقوق بشر نشان می‏دهد که اعتراضات به خشونت کشیده شده است؛ تعدادی از تظاهرکنندگان به سوی نیروهای ضد شورش سنگ پرتاب کرده و تعدادی دیگر موتورسیکلت‏های نیروهای امنیتی را آتش زده اند. دیده بان حقوق بشر نمی تواند به طور مستقل صحت وقایع منتشره در ویدیوها را تأیید کند.

در روز 3 سپتامبر تظاهرات در تبریر، ارومیه و چندین شهر دیگر از سر گرفته شد. یکی از شاهدان عینی به دیده بان حقوق بشر گفت که درحدود ساعت 6:10 بعد از ظهر جمیتعی از تظاهرکنندگان تبریز به سوی یک ساختمان دولتی حرکت کردند و با دادن شعار، خواستار اقدام عمل جهت نجات دریاچه ارومیه شدند. او گفت که پس از مدتی، گروهی از نیروهای امنیتی مانع پیشروی تظاهرکنندگان شدند و گروهی دیگر با صف آرایی پشت سر تظاهرکنندگان، به تحریک آنان پرداختند. این شاهد عینی افزود که نیروهای امنیتی با پرتاب گاز اشک آور شروع به تعقیب و زدن تظاهرکنندگان کردند. بر اساس گزارشهای تأيید نشده نیروهای امنیتی با استفاده از باتوم باعث ایجاد جراحات شدید در میان مردم شده ‏اند. شاهد دیگری که در تظاهرات تبریز شرکت داشت به دیده بان حقوق بشر گفت که وی دیده است که نیروی امنیتی با باتوم برقی و گازاشک آور به تظاهرکنندگان حمله کردند.

او گفت: «آنها همه را مورد ضرب و شتم قرار می‏دادند، حتی زنان و کودکان را. [من دیدم] پسر جوانی که از خیابان عبور می‏کرد و در تظاهرات شرکت نداشت توسط هفت نفر از نیروهای امنیتی چنان مورد حمله و ضرب و شتم قرار گفت که گروهی از زنان به نجات او دویدند. ما [مردان] نتوانستیم کاری بکنیم؛ [نیروهای امنیتی] به ما اجازه حرکت نمی‏دادند».

انجمن دفاع از زندانیان سیاسی آذربایجان ایران، واقع در شهر ونکوور کانادا، به دیده بان حقوق بشر گفت که آنان گزارشهایی دریافت کرده اند که نشان می دهد نیروهای امنیتی در برخی از تظاهرات از مهمات انفجاری استفاده کرده اند که در نتیجه آن چندین نفر در تظاهرات 27 اوت و 3 سپتامبر کشته شده‏اند. دیده بان حقوق بشر تا کنون قادر به تایید هرگونه مرگ و میر و یا هویت کشته شدگان نبوده است.

گزارشها همچنین نشان می‏دهد که نیروهای امنیتی تعدادی از تظاهرکنندگان را در اردبیل، مراغه و سایر شهرهای شمال غربی ایران از اواخر اوت تا کنون بازداشت کرده‏اند. یکی از این افراد وحید فائض‏پور، وبلاگنویس شناخته شده و فعال دانشجویی فارغ التحصیل از دانشگاه تبریزاست. خانواده وی مطمئن هستند که او توسط نیروهای امنیتی در ارتباط با اعتراضات دریاچه ارومیه دستگیر شده است. یکی از اعضای خانوداه او به دیده بان حقوق بشر گفت که فائض‏پور توسط نیروهای وزارات اطلاعات در 28 اوت دستگیر شد. او افزود که وی دلیل دستگیری فائض‏پور را نمی‏داند و از محل نگهداری او نیز هیچ‏گونه اطلاعی در دست ندارد.

مقامات و نشریات طرفدار دولت سال هاست هرنوع مسئولیت دولت را در خشک شدن دریاچه ارومیه تکذیب کرده و ادعا دارند که گرم شدن زمین و سایر عوامل غیر قابل کنترل محیطی در خشک شدن آن دریاچه نقش دارند.

در 5 سپتامبر، مقامات اعلام کردند که 950 بیلیون تومان (معادل 95 میلیون دلار امریکایی) برای انتقال آب رودخانه ها به دریاچه ارومیه و احیای آن اختصاص خواهند داد. فعالان محلی در مجموع این اقدام را ژستی ریاکارانه جهت اعاده حیثیت برباد رفته دولت در این مورد می دانند. بر اساس گزارشهای موجود، تجمعات اعتراضی بیشتری پیش روست.

در آوریل، نیروهای امنیتی دست به دستگیری ده‏ها تظاهرکننده‏ای زدند که با تجمع در اطراف دریاچه ارومیه و حمل پلاکاردها و دادن شعارهایی به زبان آذری از مقامات می‏خواستند تا دریاچه ارومیه را حفظ کنند. مقامات دولتی ادعا می‏کنند که تظاهرات ضد دولتی در آذربایجان ایران غیرقانونی است. این در حالی است که ماده 21 میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، که ایران نیزآن را تصویب کرده است، حق تجمعات مسالمت‏آمیز را تضمین می‏کند. ماده 27 قانون اساسی ایران نیز حق آزادی تجمعات صلح آمیزی که مخل مبانی اسلام نباشد را تضمین می‏کند.

در 6 سپتامبر، ابراهیم فتح اللهی، معاون فرماندار استان آذربایجان غربی، به خبرنگاران گفت که مقامات حاضرند برای تظاهرکنندگانی که خواهان جلب توجه دولت به معضل دریاچه ارومیه اند مجوز صادر کند، اما تظاهرکنندگان چنین درخواستی را تسلیم دولت نکرده اند. دیده بان حقوق بشر نمی‏داند که آیا تظاهرکنندگان در تبریز، ارومیه، و سایر شهرها تقاضای صدور مجوز کرده اند و یا خیر. اما بر اساس معلومات دیده بان حقوق بشر، طی سالهای اخیر مقامات ایران هیچ گونه مجوزی برای تظاهرات ضد دولتی صادر نکرده اند.

جو استورک گفت: «بارها و بارها مقامات ایرانی در آذربایجان ایران و نقاط دیگر کشور نشان داده اند که آنان آمادگی تحمل اعتراضات ضد دولتی را ندارند. به جای انتقاد از معترضان برای عدم اخذ مجوز، مقامات باید همه کسانی را که به خاطر شرکت در تظاهرات صلح آمیز دستگیر شده اند آزاد کنند و اجازه بدهند تا آنان در تجمعات اعتراضی آینده شرکت کنند».