بنیاد عبدالرحمن برومند

دست کم ۱۰ نفر کشته و صدها خانواده آواره شده اند

(بیروت)- دیده بان حقوق بشر امروز گفت که حملات مرزی ایران و ترکیه درکردستان عراق منجر به کشته شدن دست کم ۱۰ غیرنظامی و آوارگی صدها تن از اواسط ژوئیه امسال تاکنون شده است. دیده بان حقوق بشر همچنین اظهار داشت که برخی از حملات بدون در نظر گرفتن تدابیر کافی در راستای کاهش خسارات بر غیرنظامیان صورت گرفته است.

ایران و عراق هر دو می گویند که هدف عملیات نظامیشان، از جمله بمباران های توپخانه ای و هوایی، گروه های مسلحی هستند که خارج از کردستان عراق و در محدوده مرزهای شمالی و شرقی فعالیت دارند. هنگامی که دیده بان حقوق بشر از آن مناطق در ماه اوت بازدید کرد ساکنان و مسئولین عراقی گفتند که بسیاری از مناطقی که هدف حمله قرار گرفته‏اند کاملا غیرنظامی بوده و مورد استفاده گروه‏های نظامی نیستند. شواهد حاکی از آن است که بمباران های منظم ایران احتمالا به منظور اجبار ساکنان عراقی به خروج از مناطق مرزی ایران صورت می گیرد.

جو استورک، رئیس بخش خاور میانه دیده بان حقوق بشر گفت: «سال هاست که غیر نظامیان شمال عراق از این نوع حملات فرامرزی آسیب دیده اند، اما در حال حاضر وضعیت بسیار بد است. صرف نظر از دلیل ایران و ترکیه در حمله به کردستان عراق، هر دو کشور باید تمام تدابیر لازم را برای حفظ جان و اموال غیر نظامیان در جریان حملات هوایی و توپخانه ای و سایر عملیات نظامی در کردستان عراق در نظر گیرند.»

از اواسط ژوئن، ایران حملات برون مرزی خود در عراق را آغاز کرده است و ادعا می‏کند که هدف آن گروهی نظامی وابسته به یک حزب کرد ایرانی، موسوم به پژاک، می‏باشد که در مناطق کوهستانی مرزی فعالیت دارند. از ابتدای ۱۸ اوت، ترکیه نیز حملات فرامرزی خود را در داخل خاک عراق آغاز کرده و حزب کارگران کردستان، یک گروه نظامی مرتبط با پژاک، که از یک دهه بدینسو درگیر جنگ با ارتش ترکیه می‏باشد، را هدف قرار داده است.

آتش توپخانه‏های ایران

مطابق گزارشات سازمان‏های امدادرسانی بین المللی، مسئولین حکومت اقلیم کردستان و رسانه‏های خبری، از اواسط ژوئیه تاکنون حملات ایران علیه پژاک در داخل و یا نزدیک روستاهای حاشیه مرز ایران منجر به آورگی صدها خانواده، مرگ حداقل سه روستایی، و نیز زخمی شدن تعداد نامعلومی از مردم گردیده است. کشاورزان مناطق مرزی در اوایل ماه اوت به دیده بان حقوق بشر گفتند که آتش توپخانه‏های ایران به خانه های آنان آسیب رسانده و آنان شاهد بوده اند که سربازان ایرانی با عبور از مرز، داخل خاک عراق شده و دست به کشتار دامهای کشاورزان زده اند. شرح حملات علیه غیرنظامیان و اموال آنان شبیه حملاتی بود که در ژوئن ۲۰۱۰ توسط دیده بان حقوق بشر ثبت شده است.

بین ۲۶ ژوئیه و ۶ اوت، دیده بان حقوق بشر از شهرستان چومان و قلات دیزه و ناحیه قصر و سنگسر و زهراوه بازدید کرده و با ده ها تن از روستاییان آواره و نیز افرادی که روستاهای آنان تا آن زمان تحت آتش توپخانه‏های ایران قرار داشت گفتگو کرد. تمام روستائیانی‏‏ که با دیده بان حقوق بشر گفتگو کردند اظهار داشتند که هیچ گروه نظامی کردی در مناطق آنان دیده نشده و هیچ نقطه نظامی در مجاورت مناطق آنان قبل و یا در جریان حملات توپخانه ای ایران وجود نداشته است. مناطق آسیب دیده در کوه‏های قندیل، در امتداد مرزهای شرقی استانهای اربیل و سلیمانیه، که توسط حکومت منطقه‏ای کردستان اداره می‏شود، قرار دارند.

فاطمه محمود، ۷۰ ساله، که در اردوگاه چادری پرجمعیت گجرات در استان سلیمانیه زندگی می‏کند به دیده بان حقوق بشر گفت که در اواخر ماه ژوئیه وی و ۱۱ نفر از اعضای خانواده او خانه خود، واقع در روستای سون در ۳۰ کیلومتری غرب قلات دیزه، را پس از آن که هدف آتش دو توپخانه ایرانی قرار گرفت ترک کردند. او افزود که مسجد و مدرسه روستا نیز در اثر آتش توپخانه‏ها آسیب دیدند. او افزود: «بیش از ۶ سال است که ایران منطقه ما را تحت آتش توپخانه ای قرار داده است، اما حملات این سال باورنکردنی بود. نمی دانم چرا ایران روستای ما را به آتش می گیرد. ما به هیچ وجه عضوی از پژاک را ندیده ایم. من هرگز هیچ یک از اعضای پژاک را در روستایم ندیده‏ام.»

حملات ترکیه

در ۱۸ اوت، ترکیه کارزاری نظامی، شامل حملات هوایی و آتش توپخانه ای، علیه حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) به راه انداخت. دولت ترکیه پ.ک.ک را مقصر اصلی حملات مرگبار قبلی در آن کشور می‏داند. در ۲۱ اوت، طبق اظهارات مقامات عراقی، جنگنده‏های ترکیه یک وسیله نقلیه را که حامل غیرنظامیان بود هدف قرار دادند. بستگان کشته شدگان، مسئولین محلی و کارمندان رسانه‏ها گزارش دادند که این حمله منجر به کشته شدن ۷ نفر از اعضای یک خانوار شده است. ترکیه نقش داشتن جنگنده های خود در این حادثه را تکذیب کرده است.

این افراد، از جمله ۴ فرزند خانواده، برای بازدید بستگان خود با وانت نیسان سفید رنگی از روستای بوله به سوی رانیا در حرکت بودند که در مسیر جاده اصلی هدف حمله قرار گرفتند. در ۲۹ اوت، شمال حسن به دیده بان حقوق بشر گفت که این حمله بلافاصله همسرش رزان و دو دخترش، سولین دو ماهه و سونیا ۱۸ ماهه، را کشت. والدین همسرش و دو کودک دیگر نیز در این حمله کشته شدند.

حسن که بسیار متأثر شده بود به دیده بان حقوق بشر گفت: «حمله آنچنان ویرانگر بود که ما نتوانستیم اجساد آنان را شناسایی کنیم. من از جامعه جهانی می خواهم ترکیه را وادار به پاسخگویی کند. آنان زندگی مرا نابود کردند.»

عکسهایی که توسط رسانه های خبری کرد عراقی منتشر شده است با شرحی که حسن از حادثه ارائه می‏دهد همخوانی دارد و اجساد سوخته و تکه تکه شده کودکان و بزرگسالان را نشان می‏دهد که در اطراف بقایای نابوده شده یک خودرو بر زمین افتاده اند. دیده بان حقوق بشر نمی‏تواند به طور مستقل صحت و سقم عکسها را تأیید ‏کند. اما هیچ سندی حاکی از موجودیت یک هدف نظامی در اطراف محل حادثه به چشم نمی‏خورد.

در حالی که ارتش ترکیه اظهار داشته است که از ۱۷ اوت تا کنون بیش از ۱۴۵ تن از نظامیان مشکوک به پ.ک.ک را توسط آتش توپخانه ای و حملات هوایی در شمال عراق کشته است، اما کشته شدن آن خانواده توسط حمله جنگنده های خود را رد کرده است. ارتش ترکیه افزود که تنها امر ناسازگار با خسارات ناشی از حملات هوایی ترکیه تصاویر منتشر شده از خودروی نابود شده است. با این حال، مقامات ترکیه اعلام کرده اند که در آن زمان، هواپیماهای جنگی آن کشور چندین هدف نظامی، مانند اسلحه های ضدهوایی و انبار مهمات، را در آن مناطق مورد هدف قرار داده اند.

مقامات نظامی و سیاسی عراق بارها هواپیماهای جنگی ترکیه را مقصر حملات دانسته اند. یک بیانیه حکومت اقلیم کردستان، که به تاریخ ۲۸ اوت انتشار یافت، اعلام می‎کند: «بارزانی، رئیس [حکومت اقلیم کردستان] به شدت حملات نظامی ترکیه را محکوم می‏کند.» بنا بر این بیانیه، این حملات منجر به مرگ هفت غیرنظامی شده است.

آوارگی غیرنظامیان

عبدل واحید گوانی، شهردار گومان، شهری که بیشتر از همه آماج حملات توپخانه های ایران بوده است، به دیده بان حقوق بشر گفت که حملات ایران و ترکیه در مجموع منجر به کشته شدن ۹ غیرنظامی و آوارگی ۳۲۵ خانواده از شهرستان چومان و ۵۰۰ خانواده از منطقه سیداکان شده است.

گوانی گفت: «آنان [ایران و ترکیه] تفکیکی میان غیرنظامیان و گروهای نظامی قائل نمی‏شوند؛ همچنین حملات هوایی نسبت به سال گذشته شدیدتر شده است. ما متوجه شده ایم که امسال حملات هوایی ترکیه بیشترغیر هدفمند بوده اند؛ در حالیکه آنان در سال گذشته مکانهای خاص را هدف قرار می‏دادند. درحال حاضر، این حملات به نوعی غیرهدفمند صورت می گیرند.»

در اوایل اوت، گوانی و چندین نفر از روستاییان آواره به دیده بان حقوق بشر گفتند که در نتیجه این حملات صدها کشاورز فقیر مجبور شده اند تا محصولات خود را بدون مراقبت رها کنند؛ در نتیجه بخش وسیعی از محصولات امسال آنان نابود شده است. تعدادی از کشاورزان به دیده بان حقوق بشر گفتند از آن جاییکه حملات هرساله در فرصت کوتاه کاشت و برداشت محصول صورت می‏گیرد آنان بر این باورند که این کار عمدی بوده و هدف آن راندن غیرنظامیان از آن منطقه از طریق محروم کردن آنها از امکانات زندگی می‏باشد.

در سالهای گذشته، سازمانهای امدادرسانی و شهرداریهای محلی برای رفع نیازهای افراد آواره با مشکل مواجه بوده اند. دولت کردستان فهرستی رسمی از روستاییان آواره ثبت نمی کند.

در ۳۰ اوت، نماینده یک موسسه امدادرسانی بین المللی که در مناطق آسیب دیده مشغول به فعالیت است به دیده بان حقوق بشر گفت که حملات منجر به آوارگی ۴۵۰ خانواده شده است. اما این رقم تنها شامل خانواده هایی می شود که در اردوگاه های چادری اسکان گزیده اند و نه خانواده هایی که هنوز اسکان داده نشده و یا با اقوام خود زندگی می‏کنند. یک هیئت از جامعه مدنی بغداد که از این مناطق در تاریخ ۲۷ مرداد بازدید کرد از آوارگی «تقریبا ۷۵۰ خانواده از مناطق چومان، سیدی خان، و حاجی عمران» گزارش داد.

سازمان بین المللی مهاجرت در ۲۶ اوت به دیده بان حقوق بشر گفت که این نهاد تا آن تاریخ تقریبا به ۲۹۵ خانواده، ۲۵۰ خانواده در سلیمانیه و ۲۰ خانواده در اربیل، که در اردوگاهای چادری زندگی می‏کنند امدادرسانی کرده است. اما حدود ۳۰۰ خانواده اربیلی دیگر آواره شده واحتمالا نیازمند کمکهای بیشتری خواهند بود.

واکنشهای دولت

در ماه اوت، دولت عراق سفیران ایران و ترکیه در بغداد را به دلیل نگرانی از عملیاتهای نظامی احضار کرد؛ همچنین پارلمان عراق و پارلمان حکومت اقلیم کردستان حملات نظامی آن دو کشور را به شدت محکوم کردند.

در ۲۷ ژوئیه، یک عضو پارلمان عراق که مایل نبود نامش فاش شود به دیده بان حقوق بشر گفت که در جریان یک ملاقات با یک دیپلمات بلندپایه دولت ایران در آن روز، آن دیپلمات «بر اهمیت ایجاد» یک منطقه حائل «بدون سکنه» در نوار مرزی ایران با عراق تاکید داشته است. این عضو پارلمان افزود که آن دیپلمات ایرانی همچنین پیشنهاد استقرار نیروهای عراقی در مرز ایران بجای نیروهای کردی که مشغول گشت زنی در مرزهستند را داد، چون نیروهای عراقی «آنقدر نزدیک» به ساکنان کرد نیستند.

مقامات حکومت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق به دیده بان حقوق بشر گفتند که در هفته‏های اخیر ایران و ترکیه در پاسخهای خصوصی خود به آنها بی اعتنا و بی پروا بوده اند. هردو کشوربه طور علنی کشتار غیرنظامیان را انکار و از حق خود برای حمله به گروه‏های مسلح در شمال عراق دفاع کرده اند.

در یک کنفرانس خبری در ۲۱ اوت، بکیر بزداک، معاون نخست وزیر ترکیه گفت که حملات نظامی «درصورت لزوم بدون تردید ادامه خواهد یافت.» در ۶ اوت، فرماندار آذربایجان غربی، وحید جلال زاده، نیز به صدا و سیمای ایران گفت: «عملیات مقابله با این گروهک تا نابودنی آخرین نفر از آنان ادامه خواهد داشت،» اما عبور نیروهای ایرانی از مرز عراق را «شایعه» نامید.

پ.ک.ک و پژاک هر دو در راستای آنچه خود، مبارزه برای احقاق برابری قومی کردها در ایران و عراق می نامند، آشکارا به انجام چندین عملیات چریکی علیه سربازان ایران و ترکیه اذعان داشته اند.

استروک گفت: «شواهد نشان می‏دهد که ترکیه و ایران هرآنچه را که برای کاهش خسارت بر غیرنظامیان لازم است انجام نمی‏دهند. حداقل در مورد ایران می توان گفت که آن کشور احتمالا به طور عمدی غیر نظامیان را مورد حمله قرار می‏دهد. صرف نظر از دلایل این کشورها برای حملات نظامی، آنان باید به قوانین بین المللی بشردوستانه احترام بگذارند.»