بنیاد عبدالرحمن برومند

روستائیان می گویند آتشبار توپخانه دام ها را هدف می گیرد تا مناطق مرزی را خالی کند

(نیویورک، ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۰) -  دیده بان حقوق بشر امروز گفت ایران باید همه اقدامات احتیاطی ممکن را به کار گیرد تا به غیرنظامیان ساکن در ده ها روستای کردنشین واقع در شمال عراق که در معرض آتشبار توپخانه ها و سایر عملیات نظامی هستند آسیبی نرسد.  

حملات ایران علیه گروه مسلح کرد ایرانی به نام حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) در اواخر ماه مه تشدید یافت و به آوارگی بیش از ۵۰۰ خانواده و زخمی شدن تعداد نامشخصی از روستائیان و نیز کشته شدن یک دختر نوجوان منجر شده است. روستائیان عراقی به دیده بان حقوق بشر که اواخر ژوئن از این منطقه بازدید کرد گفته اند مامورین مرزی ایران دام های آنها را هدف قرار داده و گاهی به سوی خود روستائیان نیز آتش گشوده اند.

جو استورک معاون بخش خاورمیانه دیده بان حقوق بشر می گوید: «ایران باید کلیه اقدامات احتیاطی را برای جلوگیری از آسیب دیدن غیرنظامیان در اثر آتش توپخانه و سایر حملات به کار گیرد». وی می افزاید: «شلیک توپ به مناطقی که مردم زندگی می کنند به خصوص اگر فاقد اهداف نظامی باشد و نیز هدف قرار دادن دام ها نقض جدی قوانین جنگ است».

از ۳ ژوئن تاکنون حدود ۵۰۰ خانواده از روستاهای مرزی خود گریخته و به اردوگاه های چادری استان های اربیل و سلیمانیه پناه برده اند. پیش از آنها نیز ۲۵۰ خانواده دیگر در ماه های گذشته از آتشبار توپخانه های ایران فرار کرده و به این چادرها آمدند. سازمان های امداد رسانی و موسسات محلی با مشکلات متعددی برای تامین نیازهای اولیه این خانواده ها روبرو بوده اند. حملات اخیر همچنین موجب فرار تعداد نامعلومی از غیرنظامیان کرد به مناطق دیگری در روستاها و شهرهای اطراف شده است.

مناطق آسیب دیده در کوه های قندیل در مرزهای شرقی استان های اربیل و سلیمانیه واقع است که همگی تحت کنترل حکومت اقلیم کردستان عراق هستند. در مرزهای غربی این منطقه با عراق و ترکیه ارتش ترکیه همچنان به حملات خود علیه نیروهای حزب کارگران کردستان (پ ک ک) ادامه می دهد. گزارش سازمان های امداد رسانی حاکی از آن است که حملات ترکیه به اندازه آتشبارهای ایران بر غیرنظامیان کرد عراقی تاثیر نداشته است.

دیده بان حقوق بشر ۱۸ تا ۲۷ ژوئن از مناطق چومن، سوران، رانیا و پیشدار دیدار و با بیش از ۵۰ روستایی آواره، مسئولین حکومتی محلی و سربازان عراقی مصاحبه کرد. در همه مناطق مرزی که دیده بان حقوق بشر مورد بازدید قرار داد آثار وسیع بمب و توپ و ترکش در روستاها و نزدیکی منازل به چشم می خورد. صدماتی که به مزارع خورده بود شبیه گودال ها و اثرات آتشبار توپخانه بود. دیده بان حقوق بشر همچنین تصاویر ویدئویی تلفن های موبایل را مشاهده کرد که لحظاتی پس از شلیک توپخانه ها گرفته شده بود. این تصاویر دود ناشی از نقاط منفجر شده و چادرهای آسیب دیده و احشام در حال مرگ را نشان می داد. روستائیان، مقام های حکومتی و مامورین امنیتی عراق که دیده بان حقوق بشر با آنها مصاحبه کرد تاکید داشتند نیروهای پژاک هرگز در این مناطق نبودند و هیچ هدف نظامی دیگری در آن اطراف نه در قبل و نه در حین این بمباران ها نبوده است.  

یک افسر ارتش حکومت اقلیم کردستان که فرمانده یکی از پست های نظامی منطقه کوهستانی چومان است به دیده بان حقوق بشر گفت: «ما این کوه ها را می شناسیم. جنگجویان پژاک در این روستاها نیستند. ما تنها نیروهای دولتی در اینجا داریم. ... ایران به جاهایی حمله می کند که هیچ چریکی نیست».

کاروان شریف شهردار منطقه حاج عمران به دیده بان حقوق بشر گفت مردمی که در این مناطق مورد حمله توپخانه ها قرار می گیرند کشاورز و چوپان هستند. «من هیچ چریکی در این مناطق ندیده ام». وی افزود: «پژاک از جاهایی که ایران گلوله باران می کند فاصله زیادی دارد. یک گلوله توپ حتی به ۲۵۰ متری دفتر من اصابت کرد».

یک روزنامه نگار محلی که در همین منطقه کار می کند و اغلب گزارش هایی از هر دو گروه منتشر می کند گفت: «من همیشه با پژاک مصاحبه می کنم. برای این کار باید به ارتفاعات بالاتر کوه ها بروم. علاوه بر این، آنها چریک هستند - می دانند که چطور از ایرانی ها پنهان شوند. کشاورزان نمی دانند».

دیده بان حقوق بشر هیچ نشانه ای حاکی از فعالیت پژاک در این منطقه و مناطق اطراف که بازدید کرد ندید.

اعضای خانواده، ساکنین و مسئولین محلی به دیده بان حقوق بشر گفتند آتشبارهای ایران منجر به کشته شدن بسوز جابر دختر ۱۴ ساله ای شد که در دوم ژوئن مشغول بازی در بیرون از ونزا، روستایی در منطقه چومان، بود. ساکنین این روستا ترکش های باقی مانده از این حمله را به دیده بان حقوق بشر نشان دادند.

شناز قدر دختر ۱۳ ساله ای که دوست نزدیک بسوز بود ماجرای آن روز را تعریف کرد. او و سایر همسایگان می گویند این گلوله باران که بسیار گوش خراش و رعب آور بود موجب فرار و پناه گرفتن مردم شد. این دو دختر نوجوان در آن لحظه از یکدیگر جدا شدند. قدر زیر یک صخره بزرگی پناه گرفت. «من گریه می کردم چون ترسیده بودم و گلوله ها نزدیک تر می شد. اما بعد که صدای گریه همسایگان را شنیدم همه چیز را فراموش کردم. شنیدم که می گفتند «اوه بسوز من!». دیگر نمی توانستم صبر کنم. وقتی آتشبارها تمام شد، جسد خونین بسوز را دیدیم». از آن هنگام تاکنون خانواده های معدودی در این روستا باقی مانده اند تا از مزارع خود نگهداری کنند.

سازمان های امداد رسانی که در مناطق آسیب دیده فعالیت می کنند رقم زخمی های غیرنظامی را نمی دانند، اما ده ها روستایی به دیده بان حقوق بشر از ساکنانی تعریف کردند که زخمی شدند و به خانه های بستگانشان در مناطق اطراف برده شدند.

زمان حملات اخیر بویژه برای کشاورزان مخرب بوده زیرا همزمان با فصل کوتاه کشتکاری شده است. روستائیان چند منطقه گفته اند که این سومین سال پیاپی است که بمباران های ایران کشاورزان را درست در هنگام کشت وادار به فرار کرده است. 

مقام های ایرانی اظهارات چندانی درباره فعالیت های نظامی در ورای مرزها به خصوص شلیک توپخانه ها نکرده اند. اما آنها گفته اند فعالیت های نظامی ایران معطوف به توقف حملات پژاک به داخل مرزهای ایران است. پژاک گروهی است که مرتبط با پ ک ک است و در سال ۲۰۰۴ ایجاد شد. حسن کاظمی قمی سفیر ایران در عراق در ۹ ژوئن به خبرگزاری مهر گفت ایران امنیت مرزهای خود را به شدت کنترل می کند. او ادعای ورود غیرقانونی نیروهای ایران به درون مرزهای عراق را رد کرد.

روستائیان و مسئولین محلی به دیده بان حقوق بشر گفتند که به نظر آنها ایران به دنبال این است که روستائیان را وادار به ترک این منطقه در درون مرز عراق کند تا عملا از سکنه خالی شود. به گفته افراد محلی، گلوله باران ها به تدریج به باغ ها و خانه های آنها نزدیک تر شد تا جائیکه احساس کردند از ترس جان خود باید اینجا را ترک کنند. مردی در روستای کانی اسپی گفت: «آنها این کار را برای این می کنند که ما برویم. ما فقط خانواده ایم و کشاورزی می کنیم تا پولی در آوریم. اما ایرانی ها نمی خواهند ما اینجا باشیم».

کشاورزان نزدیک به مناطق مرزی گزارش کرده اند که از ژوئن تاکنون سربازان ایرانی با مسلسل های خود دام های روستائیان را از روی  قصد کشته اند. آنها می گویند در برخی موارد سربازان ایرانی بر روی خود آنها هم، اگر در حال بالا رفتن از کوه ها بوده و دیده شده اند، آتش گشوده اند. کشاورزان می گویند آنها حامل اسلحه نبوده و لباس غیرنظامی به تن داشته اند.

در یکی از مناطق کشاورزی در حاجی عمران واقع در دو کلیومتری مرز، کشاورزی به نام دیشاد باقر که حدود سی سال داشت گفت بمباران های مکرر موجب فرار همه ساکنین شد. او گفت اوضاع که برای چند روز آرام شد، حدود ۴۰ تا ۶۰ نفر از سکنه برای نجات محصولاتشان به مزارع آفتابگردان، گوجه فرنگی و خیار خود بازگشتند. باقر افزود سربازان ایرانی «دو روز پیش ده اسب را در نزدیکی اینجا کشتند». او گفت: «ما همین نزدیکی ها می مانیم. چون اگر بالای تپه بروید همین الان یا هر موقع دیگری به شما شلیک می کنند». روز ۲۲ ژوئن که دیده بان حقوق بشر با باقر صحبت می کرد، او گفت که چند روزی است خوش شانس بوده اند چون هیچ بمبارانی نشده است. «ما آماده ایم که اگر دوباره شروع شد فرار کنیم».

روستائیان به کرات به دیده بان حقوق بشر هشدار دادند تا به بالای تپه ها نزدیک نشود چون در معرض دید سربازان ایرانی در آنسوی مرزها قرار دارد. کشاورز دیگری در همین روستا گفت: «آنها به هر چیزی که حرکت کند تیراندازی می کنند. چه انسان باشد چه حیوان. ... فکر می کنم می خواهند این پیام را بدهند که خانه هایمان را ترک کنیم».

حملات هدفمند به غیرنظامیان و اموال آنها، همچون شلیک به کشاورزانی که در خصومتی شرکت ندارند و نیز حمله به احشام، نقض جدی قوانین بشردوستانه بین المللی به شمار می آید. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و سایر آژانس های امداد رسانی به دیده بان حقوق بشر گفته اند بیش از ۷۵۰ خانواده (حدود ۴۷۵۰ نفر) در اثر آتشبارهای ایران آواره شده اند. ۲۵۰ خانواده پیش از حملات اخیر که از ماه مه گذشته آغاز شد بی خانمان شده بودند.

بزرگترین اردوگاه آوارگان در دولی شهیدان در ۹ کیلومتری سنگسر واقع است. به گفته دفتر پناهندگان سازمان ملل در سلیمانیه، بیش از ۲۰۰۰ نفر از ۲۱ روستا به اینجا گریخته اند. مقام های محلی اخیرا شروع به تامین آب قابل شرب در این اردوگاه کرده اند. اما روستائیان آواره برای چادر، ورقه های پلاستیک، غذا، کمک های اولیه، اجاق های خوراک پزی، ملافه، فیلتر آب و سایر موارد به کمیساریای پناهندگان، کمیته بین المللی صلیب سرخ، هلال احمر عراق و سازمان بین المللی مهاجران متکی هستند.

به گفته سازمان های امداد رسانی و کشاورزان محلی، از اوایل سال ۲۰۰۸ تاکنون هزاران غیرنظامی به دلیل گلوله باران های ایران در این منطقه به طور غیرمستمر آواره شده اند. آنها با توقف آتشبارها به خانه های خود باز می گردند و با آغاز آن دوباره فرار می کند. این وضعیت تخمین رقم آوارگان را دشوار کرده است.

مقام های حکومت عراق می گویند وزارت آوارگان و مهاجران طی ماه گذشته به بعضی خانواده های آوارگان یک میلیون دینار عراقی (۸۵۰ دلار آمریکا) پرداخته است. حکومت اقلیم کردستان که این مبلغ را توزیع می کند راهنمای روشنی برای واجدین شرایط اعلام نکرده است. گرچه برخی خانواده ها به دیده بان حقوق بشر گفته اند این مبلغ را دریافت کرده اند، بیشتر آنها گفته اند که کمکی نگرفته اند.

در اردوگاه جاراوا در منطقه رانیا یک روستایی مسن به نام باپیر حاجی گفت هیچ کدام از خانواده های این اردوگاه این کمک نقدی را دریافت نکردند. او دلیل آن را پارتی بازی در درون حکومت اقلیمی کردستان دانست. وی گفت: «ما هیچ چیزی دریافت نکردیم. چون جزء آن خانواده ها [که آشنا دارند] نیستیم».

به گفته افراد محلی هیچ یک از گروه های مسلح تحت تعقیب ایران و ترکیه حمایتی از غیرنظامیان مناطق بمباران شده دریافت نمی کنند. اما آنها می گویند برخی کردهای محلی ممکن است با این جنگجویان شورشی احساس همدردی کنند.

کنفدراسیون دمکراتیک کردستان که پژاک و پ ک ک را در بر می گیرد در گفتگو با دیده بان حقوق بشر تصدیق کرده است که جنگجویانش در بخش هایی از کوهستان های قندیل در شمال عراق مستقر هستند و برای حمله در داخل ایران و ترکیه از مرز عبور می کنند. احمد دنیز سخنگوی این گروه درباره گلوله باران داخل عراق توسط ایران به دیده بان حقوق بشر گفت: «نیروهای پژاک آنجا نیستند. ... نیروهای ما در این مناطق غیرنظامی فعالیت نمی کنند».

دیده بان حقوق بشر در گذرگاه مرزی جنوب حاجی عمران، یک پاسگاه مرزی را مشاهده کرد که به گفته یکی از پیشمرگان حکومت اقلیمی کردستان متعلق به نیروهای نظامی ایران بود. این پیشمرگ گفت این پاسگاه مرزی که دو هفته پیش ساخته شده بود در سه کیلومتری داخل عراق قرار داشت. مقام های محلی نیز تایید کردند که این پاسگاه در درون خاک عراق است. پیشمرگ یاد شده درباره آتشبارها سر خود را تکان داد و گفت: «ما فقط می توانیم تماشا کنیم».

گروه های درگیر در خصومت های نظامی باید به اصل تمایز بین نظامیان و غیرنظامیان که هسته قوانین بشردوستانه بین المللی است پایبند باشند. قوانین متعارف بین المللی عملیات نظامی را تنها علیه نظامیان و سایر اهداف نظامی مجاز می داند. مناطق غیرنظامی نباید هدف حملات باشد. حملات هدفمند، غیرتبعیض آمیز و بی تناسب به غیر نظامیان و اهداف غیرنظامی ممنوع است.

حمله ای که مشخصا بر هدفی نظامی متمرکز نباشد و یا از شیوه هایی استفاده شود که معطوف به هدف نظامی نباشد و یا تاثیرات آن محدود نباشد، غیرتبعیض آمیز شناخته می شود. حمله هنگامی بی تناسب است که صدمات مورد انتظار آن  به غیرنظامیان و یا اهداف غیرنظامی بسیار بیش از نتایج و دستاوردهای نظامی برآورد شده باشد.

حملات توپخانه ای ایران تا چندی پیش واکنش چندانی از سوی حکومت مرکزی عراق و یا حکومت اقلیمی بر نیانگیخت. در ۲۲ ژوئن، نوری المالکی نخست وزیر عراق در یک کنفرانس خبری ایران و ترکیه را متهم به نقض حاکمیت ارضی عراق کرد و گفت دولتش نامه های اعتراض آمیزی به سفرای این دو کشور فرستاده است.

لبید عباوی معاون وزیر خارجه عراق این نامه ها را ارسال کرد. وی به دیده بان حقوق بشر گفت: «ما به ایرانیان گفتیم که علیه اقدام هر گروهی (مسلح) در نزدیکی مرزها هستیم، اما این مشکلات با اقدامات یکجانبه نظامی در داخل مرزهای ما توسط یک کشور دیگر حل نخواهد شد». وی افزود: «ما از ایران و ترکیه می خواهیم به گلوله باران و بمباران ها فورا پایان دهند. هیچ پاسخ مستقیمی از ایران دریافت نشده، جز اینکه به ما گفته شده نگرانی هایمان اغراق آمیز بوده است. این پاسخی همیشگی است».