اطلاعات راجع به اعدام آقای اسماعیل یزدان کش (یزدان کیش) از روزنامه ی کیهان (۶ و ۷ شهریور ۱۳۵۸)، خلق مسلمان (۱۵ شهریور ۱۳۵۸) و جمهوری اسلامی (۶ و ۷ شهریور ۱۳۵۸) به دست آمده است.

در روز ۵ شهریور ماه سال ۱۳۵۸ شورشی در میان زندانیان عادی در بند ۶ و بند موقت زندان تبریز رخ داد. بنا به اطلاعات موجود، زندانیان که به ماه ها عدم رسیدگی به وضعیت خود ناراضی معترض بودند از چند روز قبل از حادثه، محیط زندان را متشنج کرده بودند و علیه برخی از مسئولین دادگستری و زندان شعارهایی داده می شد (خلق مسلمان، ۱۵ شهریور ۱۳۵۸). صبح روز ۵ شهریور، رییس زندان برای مذاکره با زندانیان به داخل بند رفت و تقریبا موفق به راضی کردن آن ها شده بود اما مشخص نیست چه چیزی نظر زندانیان را تغییر داد. آن ها رییس زندان و محافظین زندان را مضروب ساخته و بند ۶ را به آتش کشیدند و تعدادی را نیز به گروگان گرفتند. در آخرین ساعات شورش، خود زندانیان گروگان ها را آزاد کردند. شورش زندانیان پس از ۱۰ تا ۱۵ ساعت در همان روز با دخالت ارتش، سپاه پاسداران و کمیته های انقلاب اسلامی پایان یافت (کیهان و جمهوری اسلامی، ۷ شهریور ۱۳۵۸).

در مورد جزئیات این شورش اطلاعات متناقضی از سوی خبرگزاری های نزدیک به دولت و رسانه های مستقل در دست است. روز ۷ شهریور، روزنامه های کیهان و جمهوری اسلامی گزارش کردند که مسئولین تنها از سلاح های غیر مرگبار مانند باتوم ، گاز اشک آور و تیر اندازی هوایی استفاده کرده اند. این در حالی است که طبق گزارش خود روزنامه ی کیهان به تاریخ ۶ شهریور در موردی پاسداران به روی زندانیان که بنا به گزارش خبرنگار کیهان قصد فرار دسته جمعی داشته آتش گشودند. تیر اندازی مأموران به طرف زندانیان از طرف یکی از زندانیان زخمی در بیمارستان نیز تأیید شد (روزنامه خلق مسلمان). این تیراندازی باعث زخمی شدن ۱۳ زندانی و کشته شدن ۱ زندانی دیگر و یکی از ماموران کمیته های انقلاب شد (کیهان، ۶ شهریور ۱۳۵۸). راننده آمبولانسی که برای بردن یک جسد به محوطه زندان وارد شده بود و به دلیل بسته بودن در زندان از خارج قادر به خروج نبود نیز با ضربه چاقو زخمی شد (خلق مسلمان).

دستگیری و بازداشت

از نحوه ی دستگیری و شرایط بازداشت آقای یزدان کش اطلاعی در دست نیست. ایشان در زندان تبریز در حال گذراندن دوران بازداشت پیش از محاکمه بوده است.

دادگاه

محاکمه ی آقای یزدان کش همراه با ۱۳ تن دیگر از زندانیان در دادگاه انقلاب تبریز انجام گرفت. طبق اطلاعیه ی دادگاه انقلاب اسلامی تبریز، محاکمه ی تمامی این ۱۴ تن در صبح روز ۶ شهریور آغاز و قبل از ظهر کلیه ی احکام اجرا شد (جمهوری اسلامی، ۷ شهریور ۱۳۵۸).

اتهامات

اتهامات آقای یزدان کش به صورت فردی مشخص نیست اما در اطلاعیه ی دادگاه انقلاب اسلامی تبریز آمده است که ۱۴ تنی که در این دادگاه محاکمه شده اند «همگی از عاملین و محرکین آشوب و بلوا و آتش سوزی و تخریب زندان و ایراد ضرب و جرح با دشنه و چاقو به پاسداران و شرکت در قتل یک پاسدار و یک زندانی» بوده اند. در این اطلاعیه هم چنین آمده است که «از این شورش ها بوی توطئه و حمله ی ضد انقلاب به مشام می رسیده است» (جمهوری اسلامی، ۷ شهریور ۱۳۵۸) .اعلامیه ی دادگاه انقلاب هم چنین مقرر می دارد که زندانیان شورشی مسئول جرایم بسیار سنگینی بوده اند. مثلا در مورد آقای یزدان کش گفته شده بود که وی به دلیل «قتل عمد در حکومت جمهوری اسلامی» به زندان افتاده بود (جمهوری اسلامی و کیهان، ۷ شهریور ۱۳۵۸). بر همین مبنا روزنامه ی کیهان ادعا کرده است که زندانیانی که دست به شورش زده و با آقای یزدان کش محاکمه شدند، احتمالا اعدام شده و یا به حبس های طولانی مدت محکوم می شدند در نتیجه دست به شورش زدند تا از این طریق فرار کنند (کیهان، ۷ شهریور ۱۳۵۸).

مدارک و شواهد

از مدارک و شواهد ابراز شده علیه آقای یزدان کش هیچ اطلاعی در دست نیست. فقط در قسمتی از خبر روزنامه کیهان اشاره شده است که قاضی شرع دادگاه انقلاب اسلامی تبریز در تمام مدت از پشت بام نظاره گر شورش در زندان و شناسایی زندانیان بوده است با ذکر موارد اجازه انکار اتهام را به زندانیان نمی داده است (کیهان، ۷ شهریور ۱۳۵۸).

دفاعیات

از دفاعیات آقای یزدان کش اطلاعی در دست نیست و مشخص نمی باشد که آیا در چند ساعتی که بین پایان شورش و اعدام ایشان بوده امکان و فرصت برای دفاع از خود را داشته است یا خیر.

اطلاعیه ی دادگاه انقلاب مسئله ی توطئه ی ضد انقلاب را بیان کرده این در حالی است که روزنامه های نزدیک به دولت پیشتر گزارش کرده بودند که این شورش تماما توسط زندانیان عادی و در اعتراض به عدم رعایت اصول دادرسی منصفانه انجام شده و زندانیان سیاسی در آن نقشی نداشتند. تنها دو تن از متهمان این پرونده در دادگاه انقلاب پرونده داشتند (کیهان، ۷ شهریور ۱۳۵۸). به تایید همه ی طرفین درگیری حتی روزنامه های نزدیک به دولت، علت اصلی این شورش بلاتکلیفی زندانیان، عدم رسیدگی به وضعیت ایشان و اعمال نفوذ در پرونده ی آن ها بود. رییس وقت زندان تبریز در این باره گفت: «زندانیانی هستند که بیش از ۶ ماه از دستگیریشان می گذرد اما هنوز تکلیف آن ها مشخص نشده است.» زندانیان خواستار آمدن آیت الله طالقانی و رسیدگی به وضعیت زندان بودند (کیهان و جمهوری اسلامی، ۶ و ۷ شهریور، خلق مسلمان، ۱۵ شهریور ۱۳۵۸).

بعلاوه ادعای روزنامه های نزدیک به دولت و بیانیه ی دادگاه انقلاب اسلامی تبریز در مورد جرایم زندانیان شورشی از جمله آقای یزدان کش محل تشکیک است. زیرا زندانیان خود نیز تکلیف خود را نمی دانستند و در مراحل پیش از محاکمه به سر می بردند. در نتیجه مشخص نیست چگونه روزنامه ی کیهان و جمهوری اسلامی به این قاطعیت می توانستند حکم اعدام و یا حبس طولانی مدت آن ها را پیش بینی کنند.

حکم

دادگاه انقلاب اسلامی تبریز آقای یزدان کش را مجرم شناخته و به اعدام محکوم کرد. ایشان در ساعت ۱۱:۳۰ صبح روز ۶ شهریور در محوطه ی زندان تبریز همراه با هم بندانش تیرباران شد (کیهان و جمهوری اسلامی، ۷ شهریور ۱۳۵۸).

بر اساس اطلاعات موجود، حقوق بشری که در زیر می آید در مورد متهم نقض شده است:

• حق آزادی و امنیت شخصی و حق مصونیت از دستگیری و بازداشت خودسرانه

  اعلامیه جهانی حقوق بشر، %ماده ٣%viol_udhr_3% ؛ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (١)٩%viol_iccpr_9.1%

• حق محکوم نشدن برای انجام یا عدم انجام عملی که در زمان فعل یا ترک فعل، به موجب قوانین ملی یا بین المللی جرم شناخته نمی شده است.

  اعلامیه جهانی حقوق بشر، %ماده (٢)١١%viol_udhr_11.2% میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده ۱۵%viol_iccpr_15%، %ماده (٢)٦%viol_iccpr_6.2%

• حق مصونیت در مقابل مداخلات خودسرانه و غیر قانونی در زندگی خصوصی و تعرض به حیثیت و اسم و رسم

  اعلامیه جهانی حقوق بشر، %ماده ١٢%viol_udhr_12%؛ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (١)١٧%viol_iccpr_17.1%

حق برخورداری ازحداقل تضمینهای آیین دادرسی

• حق متهم به اصل برائت تا زمانی که در یک دادگاه صالح، مستقل و بی طرف مقصر بودن او بر طبق قانون محرز شود

  اعلامیه جهانی حقوق بشر، %ماده (۱)۱۱%viol_udhr_11.1%، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٢)١٤%viol_iccpr_14.2%

حقوق مربوط به دوران بازداشت پیش از محاکمه

• حق داشتن وکیل و حق داشتن وقت و تسهیلات کافی برای تهیه دفاعیات خود و ارتباط با وکیل منتخب خود

  اصول اساسی نقش وکلا، ضمیمه، %ماده ١%viol_bprl_1%، %ماده ٦%viol_bprl_6%، %ماده ٨%viol_bprl_8%، میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٣)١٤ ب%viol_iccpr_14.3.b%

حقوق مربوط به محاکمه

• حق برخورداری از یک محاکمه علنی و منصفانه در مدت زمان معقول

  میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٣)٩%viol_iccpr_9.3%، %ماده (١)١٤%viol_iccpr_14.1%

• حق سؤال از شهودی که علیه او شهادت می دهند و حق دعوت و سؤال از شهود برای دفاع در شرایطی برابر با شهود دادستان

  میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٣)١٤ ه%viol_iccpr_14.3.e%

حقوق مربوط به حکم

• حق درخواست رسیدگی به جرم و محکومیت در یک دادگاه عالیتر

  میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٥)١٤%viol_iccpr_14.5%

• حق درخواست عفو یا تخفیف مجازات

  میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (٤)٦%viol_iccpr_6.4%

حکم اعدام

• حق زندگی، حق ذاتی انسان است و نباید فردی را خودسرانه از آن محروم کرد

  اعلامیه جهانی حقوق بشر، %ماده ٣%viol_udhr_3% ؛ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی، %ماده (١)٦%viol_iccpr_6.1%، %ماده (١)٩%viol_iccpr_9.1%؛ دومین پروتکل اختیاری میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی برای الغای مجازات اعدام، %ماده ١%viol_sopiccpr_1%