بنیاد عبدالرحمن برومند

مصوب هشتمین اجلاس سازمان ملل متحد مربوط به پیش گیری از جرم و رفتار با مجرمین (هاوانا، کوبا، ٢٧ اوت الی ٧ سپتامبر ١٩٩٠)

نظر به اینکه وظایف شغلی مأموران حفظ نظم واجرای قانون^* خدمت اجتماعی بسیار حائز اهمیتی به شمار می آید مقتضی است شرایط کاری و موقعیت شغلی آنان استقرار یافته و در صورت نیاز بهبود یابد،
با توجه به این نکته که هر خطری که زندگی و امنیت مأموران حفظ نظم واجرای قانون را تهدید کند باید به مثابه خطری که استقرار کل جامعه را تهدید می کند تلقی شود،

از آن جایی که مأموران حفظ نظم واجرای قانون در حفاظت از حق حیات، آزادی و امنیت فرد، که در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر تضمین شده و در میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی بر آن تأکید شده است، نقش حیاتی دارند،
نظر به اینکه در قواعد حداقل استاندارد در رفتار با زندانیان شرایطی که کارکنان زندان ها در اجرای وظایفشان مجاز به توسل به زور شده اند، از پیش مشخص شده است،

|نظر به اینکه مادۀ ٣ قواعد سلوک حرفه ای مأموران حفظ نظم و اجرای قانون پیش بینی کرده است که افراد مذکور منحصراً در شرایط مطلقا ضروری و در چهارچوب موازین مشخص در اجرای وظایفشان، مجاز به توسل به زوراند،
نظر به اینکه در اجلاس مقدماتی برای برگزاری هفتمین کنگرۀ سازمان ملل متحد مربوط به پیشگیریی از جرم و رفتا ر با مجرمین که در ورنا ( ایتالیا) تشکیل شد، در مورد اصولی که باید در جریان مذاکرات بعدی مربوط به محدود ساختن توسل به زور و اسلحۀ گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون مورد بررسی قرار گیرد، توافق حاصل شده است،

نظر به اینکه هفتمین کنگره در قطعنامۀ شمارۀ ١٤ خود از جمله بر حفظ تناسب میان توسل به زور و اسلحۀ گرم توسط مجریان قانون و رعایت حقوق بشر تـأ کید کرده است،
نظربه اینکه شورای اقتصادی اجتماعی در بخش ٩ قطعنامۀ ٢١ می ١٩٨٦ (١٠/ ١٩٨٦ بخش ٩ ) کشورهای عضو را به توجه ویژه به تحقق مقررات مربوط به توسل به زور و استفاده از اسلحه گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون دعوت کرده است و با توجه به اینکه مجمع عمومی در قطع نامۀ ١٤٩/٤١ مورخ ٤ دسامبر ١٩٨٦ خود از جمله از توصیۀ شورا استقبال کرده است،

نظر به اینکه مقتضی است با عنایت کامل به مستلزمات امنیت شخصی مأموران حفظ نظم و اجرای قانون، توجه خاص به نقش آن ها در اجرای عدالت و حفاظت از حق حیات، حق آزادی و امنیت افراد و مسئولیتشان در حفظ امنیت عمومی وصلح و آرامش اجتماعی و اهمیت صلاحیت شغلی، کارآموزی و سلوک حرفه ای اشان مبذول گردد،

دولت ها بایستی اصول اساسی ذیل را که جهت مساعدت به کشورهای عضو در تضمین و ارتقای نقش صحیح مأموران حفظ نظم و اجرای قانون تدوین شده است مورد توجه قرار داده و در قوانین و رویۀ عملی ملی خود رعایت کنند و نیز توجه مأموران حفظ نظم و اجرای قانون و سایر افراد از جمله قضات دادگاه ها، مقامات قضایی دادسراها وکلای دعاوی و مسئولان قوۀ مجریه و مقننه و عموم را بدان معطوف گردانند.

موازین عمومی
١. دولت ها ومقامات مسئول نیروی انتظامی {پلیس} موظفند مقررات و ضوابطی را در ارتباط با توسل به زور و استعمال اسلحه گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون در مقابل افراد، تدوین و اجرا کنند. دولت و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید این قواعد و ضوابط را به گونه ای تدوین کنند که اصول اخلاقی مربوط به توسل به زور و استعمال اسلحۀ گرم همواره تحت نظارت قرار گیرد.
٢. دولت ها و نیروی انتظامی بایستی یک سلسله ابزار، حتی الامکان گسترده، تأمین کرده و مأموران حفظ نظم و اجرای قانون را به سلاح ها ومهمات متنوع مجهز کنند که امکان اجرای روش های جایگزین توسل به زور و استفاده از اسلحه گرم را ممکن گرداند. بدین منظور بایستی سلاح های غیر مهلِک و بازدارنده ای تأمین شود که بتوان از آن در مواقع لزوم به منظور محدود ساختن هر چه بیشتر توسل به اسلحه مهلک و جارح استفاده کرد. بدین منظور همچنین بایستی امکانات تجهیزات دفاعی برای مأموران حفظ نظم و اجرای قانون از جمله سپر کلاه و جلیقه و خودرو ضد گلوله مهیا شود تا ضرورت استعمال هر نوع سلاح کاهش یابد.
٣. ساخت و به کارگیری سلاح غیر مهلِک و بازدارنده بایستی مورد ارزیابی دقیق قرار گرفته و استفاده از آن تحت کنترل شدید باشد، تا خطراتی که شخص ثالث را تهدید می کند به حداقل ممکن کاهش یابد.
٤. مأموران حفظ نظم و اجرای قانون در انجام وظایف خود موظفند پیش از توسل به زور و اسلحه گرم حتی الامکان از روش های ملایم استفاده کنند. توسل به زور و استفاده از اسلحه گرم منحصراً زمانی مجاز است که روش های دیگر بی نتیجه مانده و یا نتایج مورد نظر را حاصل نکند.
٥. در صورتی که توسل به زور و اسلحۀ گرم اجتناب ناپذیر باشد مأموران حفظ نظم و اجرای قانون در به کار بردن آن موظف به رعایت امور زیراند:
(الف) استفادۀ متعادل و محدود و متناسب با شدت و ضعف جرم و اهداف قانونی مورد نظر؛
(ب) کوشش در به حداقل رساندن خسارات و آسیب جسمی و رعایت و حفظ حیات افراد؛
(ج) تضمین امدادهای فوری پزشکی به افراد مصدوم و آسیب دیده ؛
(د) مطلع ساختن خانواده ونزدیکان فرد مصدوم و آسیب دیده در اسرع وقت.
٦. مأموران حفظ نظم و اجرای قانون موظفند هنگامی که دراثر توسل به زور و استفاده از اسلحه گرم موجب وقوع جراحت یا فوت فردی شده اند، در تطابق با مادۀ ٢٢، مورد را در اسرع وقت به مقام مافوق خود گزارش دهند.
٧. دولت ها موظفند مراقبت به عمل آورند که قوانین، توسل سوء و خودسرانه به زور و اسلحۀ گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون را جرم محسوب کرده و مورد مجازات قرار دهند.
٨. هیچ موقعیت استثنایی ای از جمله عدم ثبات وضعیت سیاسی در داخل کشور و یا وجود وضعیت اضطراری نمی تواند به عنوان توجیهی برای نقض اصول اساسی حاضر مورد استناد قرار گیرد.

موازین اختصاصی
٩. استفاده از سلاح گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون منحصراً در شرایط دفاع مشروع و دفاع از افراد در مقابل خطر قریب الوقوع مرگ یا جراحت خطرناک، ممانعت از وقوع جرمِ به ویژه خطرناکی که حیات افراد را تهدید می کند، و یا دستگیری فردی که چنین خطراتی را در برداشته و از تسلیم خود به مأموران خودداری می ورزد و یا ممانعت از فرار این افراد، مجاز است، آن هم در صورتی که روش های ملایم تر در نیل به نتایج فوق کارا نباشند. در هر صورت مأموران حفظ نظم و اجرای قانون نمی توانند عامداً از اسلحه گرم جهت کشتن یک فرد استفاده کنند مگر در شرایطی که برای حفظ جان افراد مطلقاً اجتناب ناپذیر باشد.
١٠. در شرایط مذکور در مادۀ ٩، مأموران حفظ نظم و اجرای قانون موظفند ابتدا با معرفی سِمَت خود، به وضوح، قصد خود را در استفاده از اسلحۀ گرم اخطار داده و فرصتی مناسب جهت تسلیم در اختیار فرد مورد نظر قرار دهند، مگر اینکه چنین عملی مأموران را به شدت در معرض خطر قرار دهد و یا موجب بروز خطر مرگ و یا جراحت برای فرد ثالثی شود و یا به وضوح نسبت به موقعیت نامناسب و یا بی فایده به نظر رسد. 
١١. قواعد و ضوابط استفاده از اسلحه گرم توسط مأموران حفظ نظم و اجرای قانون بایستی رهنمودهای زیر را در بر گیرد:
(الف) مشخص ساختن شرایطی که مأموران حفظ نظم و اجرای قانون تحت آن مجاز به استفاد ه از اسلحۀ گرم اند و تعیین دقیق نوع اسلحه و مهمات؛
(ب) تضمین اینکه از اسلحۀ گرم منحصراً در شرایط مقتضی و به طریقی که امکان وقوع خسارات غیر ضروری را به حداقل برساند، استفاده شود؛
ج) ممنوع ساختن استفاده از اسلحۀ گرم و مهماتی که موجب ایراد جراحات یا ایجاد خطر ناموجه می شوند؛
د) تدوین مقررات جهت نظارت بر ذخائر و توزیع سلاح های گرم از جمله تعیین روال حسابرسی در مورد سلاح ها و مهماتی که در اختیار مأموران حفظ نظم و اجرای قانون قرار دارد؛
ه) پیشبینی لزوم اخطار پیش از توسل به اسلحۀ گرم؛
و) پیشبینی یک نظام گزارشی جهت مأموران حفظ نظم و اجرای قانون هنگامی که در انجام وظایف خود متوسل به اسلحۀ گرم شده اند.

برقراری نظم در اجتماعات غیرقانونی
١٢. نظر به اینکه در تطابق با اصول اعلام شده در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر و میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی هر فردی حق دارد در اجتماعات قانونی و صلح آمیز شرکت کند، دولت ها، نیروی انتظامی و مأموران حفظ نظم و اجرای قانون باید بپذیرند که توسل به زور و استفاده از اسلحه گرم منحصراً در تطابق با مادۀ ١٣ و ١٤ امکان پذیر است.
١٣. مأموران حفظ نظم و اجرای قانون باید کوشش کنند در پراکنده ساختن اجتماعات غیرقانونی اما آرام و بدون خشونت از توسل به زور خودداری نمایند و در شرایطی که توسل به زور اجتناب ناپذیر باشد از آن به میزان حداقل لازم استفاده کنند.
١٤. در پراکنده ساختن اجتماعات خشونت آمیز، مأموران حفظ نظم و اجرای قانون نمی توانند به اسلحۀ گرم متوسل شوند مگر هنگامی که روش های کم خطرتر بی حاصل باشد که در این صورت نیز منحصراً به میزان حداقل لازم و در چهارچوب مادۀ ٩ مجاز به استفادۀ از آن خواهند بود.

حفظ نظم در بازداشتگاه ها و مکان های حبس
١٥. مأموران حفظ نظم و اجرای قانون نمی توانند در برخورد با بازداشتی ها و زندانیان به زور متوسل شوند، مگر در شرایط مطلقاً ضروری برای حفظ امنیت بازداشتگاه و مکان حبس و یا زمانی که امنیت افراد در خطر است.
١٦. مأموران حفظ نظم و اجرای قانون در روابط خود با بازداشتی ها و زندانیان نمی توانند به اسلحۀ گرم متوسل شوند مگر در صورت دفاع مشروع و یا دفاع از افراد در مقابل خطر قریب الوقوع مرگ یا جراحت خطرناک، و یا هنگامی که توسل بدان برای ممانعت از فرار بازداشتی یا زندانی ای که خطرات موضوع مادۀ ٩ را در بر دارد، اجتناب ناپذیر باشد.
١٧. اصول فوق به حقوق، وظایف و مسئولیت کارکنان زندان ها طبق مفاد مجموعه قواعد حداقل استاندارد در رفتار با زندانیان به ویژه قواعد ٣٣، ٣٤ و ٥٤ آن، خدشه ای وارد نخواهد کرد.

صلاحیت، آموزش، مشاوره
١٨. دولت ها و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید مراقبت به عمل آورند که استخدام کلیۀ مأموران حفظ نظم و اجرای قانون طبق روالی صحیح انجام گیرد و این افراد صلاحیت اخلاقی و قابلیت های روانی و جسمانی لازم را در انجام وظایف خود به نحو احسن دارا باشند و به طور مستمر آموزش های حرفه ای و تکمیلی ببینند. همچنین قابلیت حرفه ای آن ها برای ادامۀ انجام وظایف بایستی مورد بازبینی ادواری قرار گیرد.
١٩. دولت ها و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید مراقبت به عمل آورند که کلیۀ مأموران حفظ نظم و اجرای قانون آموزش ببینند و تحت آزمایشات مربوط به معیارهای سنجش قابلیت توسل به زور قرار گیرند. مأمورانی که قرار است اسلحۀ گرم در اختیارشان گذاشته شود، بایستی منحصراً زمانی مجاز به حمل اسلحه گرم شوند که آموزش های تخصصی لازم در استفاده از آن را دیده باشند.
٢٠. در آموزش مأموران حفظ نظم و اجرای قانون دولت ومقامات مسئول نیروی انتظامی بایستی به اخلاق حرفه ای نیروی انتظامی و رعایت حقوق بشر به ویژه در روند تعقیب جرم ونیز به جایگزین های توسل به زور و استفاده از اسلحۀ گرم از جمله حل و فصل مسالمت آمیز منازعات، آگاهی به عادت های رفتاری اجتماعات، و روش های اقناعی، انجام مذاکرات و میانجی گری و وسائل فنی، با هدف کاهش توسل به زور و اسلحۀ گرم، توجه خاص مبذول دارند. مسئولین نیروی انتظامی بایستی برنامه های آموزشی و روش های عملیاتی خود را با توجه به حوادث خاص مورد بازبینی قرار دهند.
٢١. دولت ها و مقامات نیروی انتظامی موظفند کمک های مشاوره ای و روانشناختی در اختیار آن دسته از مأمورانی که در موقعیتی حضور داشته اند که به زور و اسلحۀ گرم توسل شده است قرار دهند.

روال ارائۀ گزارش و انجام تحقیقات
٢٢. دولت و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید روال های مناسبی جهت ارائۀ گزارش و انجام تحقیقات در مورد وقایع مذکور در مادۀ ٦ و ١١ (ه) برقرار کنند. در مورد وقایعی که طبق اصل حاضر باید گزارشی در مورد آن تهیه شود، دولت و مقامات مسئول نیروی انتظامی موظفند مراقبت به عمل آورند که تحقیقات دقیق در مورد واقعه انجام گیرد و مقام مستقل اداری و یا مقام مستقل دادسرا در امر تحقیق بتوانند اختیارات قضایی خود را در شرایط مناسب اعمال کنند. در صورت وقوع فوت یا صدمۀ شدید جسمی و یا عواقب وخیم دیگر، باید در اسرع وقت، گزارشی دقیق با شرح جزئیات به مقام صالح مسئول تحقیقات اداری یا قضایی ارسال شود.
٢٣. افرادی که در نتیجۀ توسل به زور و استفاده از اسلحۀ گرم آسیب دیده اند و وکلای آنها از حق دسترسی به یک روال دادرسی مستقل از جمله دادرسی قضایی برخوردارند. در صورت فوت چنین افرادی این حق برای بازماندگان تحت تکلفشان ابقاء می شود.
٢٤. دولت و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید مراقبت به عمل آورند که مأموران ارشدی که از توسل به زور و یا استفاده از اسلحۀ گرم غیر قانونی در گذشته یا در حال، توسط مأموران زیر دستشان آگاهی داشته و یا موظف به آگاهی بوده اند، در صورتی که از تمامی امکاناتی که در اختیار داشته اند جهت ممانعت یا توقف واقعه و یا گزارش آن استفاده نکرده اند، مسئول شناخته شوند.
٢٥. دولت و مقامات مسئول نیروی انتظامی باید مراقبت به عمل آورند مأموری که مطابق با قواعد سلوک حرفه ای مأموران حفظ نظم و اجرای قانون و اصول اساسی حاضر از انجام دستور توسل به زور و یا استفاده از اسلحۀ گرم سرپیچی کرده و یا انجام چنین اعمالی توسط مأموران دیگر را افشا کرده است، مورد هیچ نوع تنبیه کیفری یا انتظامی قرارنگیرد.
٢٦. مأمور اجرای قانون هنگامی که به وضوح از غیرقانونی بودن دستور توسل به زور واستفاده از اسلحۀ گرم که موجب فوت و یا صدمۀ شدید جسمی فردی شده است آگاه بوده و امکانات منطقی در سرپیچی از دستور را در اختیار داشته است، نمی تواند برای تبرئۀ خود به اجرای دستورات مافوق استناد کند. در هر صورت مقام مافوق صادر کنندۀ دستورِغیر قانونی نیز باید مسئول شناخته شود.